Waterkracht, maar zonder desastreuze gevolgen voor vissen en vissers

Hoe duurzame ontwikkelingsdoelen elkaar in de weg kunnen zitten is pijnlijk zichtbaar in en rond de Mekong. Deze rivier ontspringt in Tibet en mondt na 4.900 kilometer uit in de Zuid-Chinese Zee. Industrieel ecoloog Valerio Barbarossa: ‘Dit stroomgebied is een van de meest productieve visserijgebieden ter wereld. Er zijn meer dan duizend soorten riviervissen, en deze vissen vormen voor veel gezinnen het hoofdinkomen.’

In de problemen door dammen

De afgelopen dertig jaar zijn de vissen en veel vissers in het Mekongbekken steeds meer bedreigd door grote hydro-elektrische dammen. “Deze zijn altijd op ad hoc basis geplaatst, zonder rekening te houden met de gevolgen voor de vissen en de mensen die stroomafwaarts daarvan afhankelijk zijn”, zegt Barbarossa.

Optimale waterkracht met behoud van vis

Het is mogelijk om evenveel of zelfs meer waterkracht op te wekken zonder al die bijwerkingen. Barbarossa van het Leiden Centre for Environmental Sciences en Rafael Schmitt van Stanford University in Californië onderzochten hoe het genereren van waterkanalen optimaal kan worden georganiseerd met behoud van de vispopulaties. Ze publiceerden hun werk op 12 juni in Eén aarde.

De twee onderzoekers creëerden een computermodel van het lagere stroomgebied van de Mekong – het gehele stroomgebied buiten China. Het computermodel ging eerst uit van een damvrije situatie en zocht naar een optimale verdeling van dammen over het gehele riviergebied. Het optimale voor het model was een maximale opwekking van waterkracht en een minimale impact op de vispopulaties. Het model stelde dammen voor op locaties waar hun algehele barrière-effecten op de vishabitat minimaal zouden zijn. Waar mogelijk heeft het model ook dammen aangepast met bijvoorbeeld zogenaamde vistrappen.

Met een bypass kan megafauna ook langs de dam zwemmen

Barbarossa: ‘Vistrappen zijn voor veel vissen geen optimale oplossing. Ze richten zich doorgaans op vissen zoals zalm met specifieke zwemeigenschappen. Andere oplossingen, zoals natuurlijke bypasses, zouden de verbinding aanzienlijk kunnen verbeteren, omdat hierdoor veel meer vissoorten rond de barrière kunnen zwemmen. Met name de ‘megafauna’ van het stroomgebied, zoals de gigantische Mekong-meerval, die wel drie meter lang kan worden en tot 350 kilo kan wegen.’ Deze vispassageoplossingen werken echter alleen voor relatief kleine prooien, minder dan 50-20 meter. “We moeten ze niet als een wondermiddel zien.”

De onderzoekers vergeleken het beste scenario met een scenario dat zoveel mogelijk leek op de huidige prooiverdeling. Zo schetsten zij drie scenario’s voor beleidsmakers: met een laag, gemiddeld en hoog ambitieniveau. Op het laagste ambitieniveau blijven alle bestaande dammen bestaan, alleen toekomstige dammen zijn strategisch gelegen met optimale waterkracht en vispopulaties. Op het middelste ambitieniveau worden de acht dammen met de grootste visimpact en met een hoogte van minder dan vijftig meter verrijkt met vispassages. Hierdoor kunnen sommige vissoorten terug stroomopwaarts of stroomafwaarts migreren. Vanuit dit uitgangspunt stelde het computermodel andere nieuwe strategische dammen met vispassages voor.

Damverwijdering levert betere resultaten op

In het scenario met het hoogste ambitieniveau verdwijnen tien dammen en verschijnen er op andere plekken weer dammen. Dit scenario brengt de grootste voordelen voor de visserij en de algemene prestaties van waterkracht met zich mee. Het lijkt misschien een onwaarschijnlijk scenario, maar in de EU en de VS gebeurt het al. Schmitt: ‘Jaarlijks worden duizenden, vaak verouderde, dammen gesloopt. Kijk maar eens op de website damremoval.eu.’

De onderzoekers hadden bij hun werk de Mekong River Commission in gedachten. Barbarossa: ‘Binnen dat internationale comité werken alle Mekonglanden, behalve China, samen om bij voorkeur duurzame waterkrachtenergie op te wekken voor de Mekongregio. Als er beleid mogelijk is om de zoetwaterbiodiversiteit in zo’n internationaal stroomgebied te beschermen, zou deze commissie dat kunnen faciliteren.’

Er wordt wereldwijd meer waterkracht verwacht

De onderzoekers denken dat hun model ook relevant is voor andere delen van de wereld. “Er zijn voorspellingen dat er rond 2050 tot 70% meer waterkracht zal worden opgewekt dan nu”, schrijven ze. ‘Deze manier van energieopwekking wordt steeds populairder, vooral in tropische gebieden met productieve zoetwaterecosystemen en veel vissen. Bijvoorbeeld in het Amazonegebied.’ De methode van Barbarossa en Schmitt stelt beleidsmakers in staat waterkracht te benutten zonder de vispopulaties of de mensen die daarvan afhankelijk zijn te schaden.

Tekst: Rianne Lindhout
Afbeelding boven het artikel: Nakai Reservoir in Laos, Flickr/Asian Development Bank

Lees ook

Strategische herstel-ontwikkeling verzacht de wisselwerking tussen waterkracht en vishabitat fragmentatie in de Mekong | 12 juni | Eén aarde
https://www.cell.com/one-earth/fulltext/S2590-3322(24)00252-5

Het onderzoek is het resultaat van een langdurige samenwerking tussen de Universiteit Leiden en het Natural Capital Project van Stanford University.
https://naturalcapitalproject.stanford.edu/