Jacques Perk: een tuin of een kamer?

14 juni 2024 • 19:29 door Jacques Malschaert

DORDRECHT – Afgelopen week heb ik Dordrecht van Jacques Perk opnieuw bekeken, ter gelegenheid van zijn verjaardag, 10 juni 1859. Mijn aandacht gaat nu uit naar het belang van de dichter Jacques Perk voor de Nederlandse literatuur.

Mijn leeservaringen leg ik graag vast in de vorm van projecten. Ik las bijvoorbeeld een biografie over Joseph Roth, een schrijver van prachtige romans en reisverhalen. Naast de biografie heb ik een aantal van zijn eigen boeken (her)gelezen.
Daarom lees ik nu graag van en over Jacques Perk. Aanleiding voor dit ‘leesproject’ is de verjaardag van de dichter, 10 juni 1859, en zijn geboorteplaats Dordrecht. De basis is het boek ‘De gedichten van Jacques Perk’, voor het eerst gepubliceerd in 1882, kort na de dood van de dichter. Ik pak ook wat dingen uit mijn boekenplank. Wat ik mis, vul ik aan tijdens een wandeling door antiekwinkels, boekhandels of koop het online bij Boekwinkeltjes.nl. Uiteindelijk resulteert dit in een stevige stapel lectuur.

Burgerhogeschool
Na enkele jaren in Dordrecht en Breda te hebben gewoond, verhuisde het gezin Perk in 1872 naar Amsterdam. In de zomer deed hij toelatingsexamen voor de vijfjarige Hogere Hamburgse School. De helft van de kandidaten werd afgewezen. Jacques behoorde tot de andere helft, al was dat niet vanzelfsprekend. Vooral zijn rekenkunde bleef slecht.

Eenmaal op de HBS bleek de jongeman geen academisch wonderkind. De drukke maar ook dromerige en gevoelige jongeman moest de derde klas overdoen… Hij kon de HBS niet met een diploma afronden.

Enkele aspecten die bepalend waren voor zijn ontwikkeling in deze periode waren onder meer de manier waarop hij verliefd kon worden. Zo ontmoette hij Marie Champury, dochter van zijn lerares Frans, in de Waalse kerk van zijn vader. De onstuimige en te agressieve liefde voor Marie gaf aanleiding tot zeker veertig verzen. Uiteindelijk liep alles op niets uit. Zijn belangstelling voor de literatuur bracht hem bij Alberdingk Thijm, die tot hoogleraar werd benoemd. Hij werd uitgenodigd om op donderdagavond deel te nemen aan de vriendenkringbijeenkomsten. Uiteindelijk mislukte dat ook, vooral omdat Perk en Thijm intellectueel en spiritueel te ver uit elkaar lagen. Perk beschreef de reden van zijn afwezigheid in een lang gedicht. Ik zou het niet anders kunnen uitleggen…

Omdat hij de school niet had afgemaakt, moest de jonge Perk nog aan zijn toekomst werken. Een eerder idee om een ​​militaire carrière na te streven bleek onrealistisch. Kort ontstond het idee om in de voetsporen te treden van pater Perk, een predikant. Dit werd vrij snel afgewezen vanwege een veranderende kijk op God. Ook enkele pogingen om dieper in de journalistiek te duiken mislukten. De grote verandering kwam dankzij een familievakantie in de Ardennen in de zomer van 1879.

matilda
Tijdens hun vakanties in de Ardennen bezocht het gezin grotten, oude kastelen, kloosters en maakte lange wandelingen in de natuur. Alle indrukken werden onuitwisbaar vastgelegd, inclusief de introductie van de jonge dichter Oscar Wilde, die in hetzelfde hotel verbleef. Maar het allerbelangrijkste was de ontmoeting met Mathilde Thomas. Er ontstond een poëtische en fanatieke verliefdheid die zich nooit verder ontwikkelde. Mathilde was immers al verloofd…

Dronken van al deze emoties begon Perk, zodra hij thuiskwam, te schrijven over wat hij had meegemaakt. Mathilde en de natuur van de Ardennen werden haar inspiratiebron voor de tientallen sonnetten die ze in enkele maanden tijd schreef. Mathilde werd de belichaming van liefde en schoonheid. De Ardennen kwamen terug in vele natuurverbeeldingen. Ook filosofische en morele ideeën werden regelmatig in de sonnetten verweven.

De gedichten werden uiteindelijk gepubliceerd als de Mathilde-cyclus. Honderd sonnetten over liefde, natuur en schoonheid.

De eerste impressionistische dichter van de Nederlandse literatuur was geboren. De jaren tachtigbeweging, waartoe Jacques Perk behoorde, markeerde het begin van de moderne kunst in Nederland.

‘We leven in het begin van een grote literatuurperiode, groots na de grootste, en die, zolang er literaire geschiedenis wordt geschreven, nog eeuwenlang beroemd zal blijven.’Aldus Lodewijk van Deijssel, in 1885, enkele jaren na de vroegtijdige dood van de voorloper en medeoprichter van dit alles.

Avond.

Het is een zomeravond. De schitterende processies
De sterren wijken overal oneindig terug; –
Het was alsof de stilte mij plechtig riep:
“Bid! Gods voeten rusten op de sterren!

Ik weet het, ik weet niet wie de wereld heeft geschapen.
Als ze geschapen werd, als we haar zouden aanbidden,
Wat we begroeten als leven, ziel of God, –
Of hij zal voor altijd slapen, hij heeft voor altijd geslapen! –

Daar zingt de nachtegaal zijn tedere lied,
Tevreden dat ik het zielige lied kan zingen,
De zanger weet niet waarom hij zingt;

Alles wat rust kan vinden, doordringt vrede.
Ik ook. Ik weet niet wat ik moet denken,
Maar voel het: wie tevreden is, is goed.

Perk in Dordrecht
Deze medegrondlegger van de moderne Nederlandse literatuur, Jacques Perk, werd geboren in de Lange Breestraat in Dordrecht. Vorige week schreef ik over de inmiddels vrijwel onleesbare gedenksteen die op de plek stond waar ooit zijn geboortehuis stond. Perk was pas tweeëntwintig jaar oud. Er is eerder een oproep gedaan om een ​​groter eerbetoon in de stad te houden. Een straat kan lastig worden. Dat heb je niet zomaar. Maar het is mogelijk om meer te doen. Naar aanleiding van mijn aandacht voor Perk vorige week pikte AD-Dordtenaar-columnist Kees Thies dit op. Tussen bioscoop De Witt en de Kunstkerk is een prachtige tuin aangelegd, ontworpen door de internationaal bekende landschapsarchitect Piet Oudolf. Leuke plek vernoemd naar onze dichter, ook taalkundig interessant: de Perktuin. Nog een idee: een grote kamer of vleugel van het nieuwe gemeentehuis/bibliotheek een naam geven. En plaats bij binnenkomst zijn verzen op een muur, als motto voor een open en tolerante stad:

Noem niet alleen degenen die op jou lijken deugdzaam;
die lijdt en zijn eigen leven laat leiden
en doen wat je moet doen, zal deugdzaam zijn.

​