Samen werken aan het plasticprobleem: hoe houd je burgers betrokken?

Welk soort plastic afval zit er in onze rivieren? Sinds 2017 helpen honderden vrijwilligers van Clean Rivers mee dit te onderzoeken. Liselotte Rambonnet en haar collega’s Frans Rodenburg en Anne Land-Zandstra waren benieuwd naar hun motivatie, houding en kennis en hoe deze in de loop van de tijd zouden kunnen veranderen. Zij volgden de vrijwilligers enkele jaren met vragenlijsten.

Onderzoekers op het gebied van rivierafval lijken vooral gemotiveerd omdat ze het probleem van plasticvervuiling bij de bron willen aanpakken. Volgens het Leidse onderzoek nam vooral deze meer actiegerichte motivatie aanzienlijk toe. De vrijwilligers hadden al een positieve mening over de natuur en ook over de wetenschap, en beide dingen veranderden weinig. Ook hun kennis over plasticvervuiling was redelijk hoog, maar minder over wetenschappelijk onderzoek. In de loop van de tijd leerden de vrijwilligers meer, zowel over plasticvervuiling als over hoe ze onderzoek moesten doen.

Doe echt iets aan het plasticprobleem.

Rambonnet ervoer de grootste impact in zijn eerste jaar. Vrijwilligers krijgen dan onder meer training in het uitvoeren van onderzoek. Vervolgens leren ze plastic afval herkennen, categoriseren en scoren. “Vrijwilligers die voor het eerst meedoen, zullen misschien verrast zijn door wat ze aantreffen”, zegt Rambonnet. ‘Soms horen mensen in het nieuws over het plasticprobleem, maar het met eigen ogen zien is iets anders. Misschien stimuleert dit je actiegerichte motivatie nog meer.’

“Je moet ook behoorlijk toegewijd zijn om hieraan deel te nemen, het vergt iets van de deelnemers”, geeft Rambonnet toe. Twee keer per jaar brengen de deelnemers systematisch een stuk rivieroever van honderd meter in kaart. ‘De bank waar je de kaart aan toevertrouwt, is meestal niet in de buurt. Om mee te doen aan het project moet je de motivatie al hebben en echt iets willen doen om het plasticprobleem op te lossen.’

Begin met de resultaten

Als je weet wat vrijwilligers motiveert om mee te doen, kun je daar antwoord op geven. Uit het eerdere onderzoek naar dit project bleek al dat de deelnemers zeer actiegericht zijn. Daarom kunnen Clean Rivers-deelnemers nu actiever worden binnen het project, zoals het organiseren van een evenement of lobbyen binnen hun gemeente. Schöne Rivieren doet het heel goed. Ze gaan echt met de wetenschappelijke resultaten aan de slag”, zegt Rambonnet.

Dit onderzoek brengt voor het eerst in kaart hoe de motivatie, houding en kennis van burgerwetenschappers in de loop van de tijd kunnen veranderen. Rambonnet: ‘Daar wisten we nog niet veel van. Die motivatie kan per project en onderwerp verschillen. Vogelaars die waarnemingen voor wetenschappelijke doeleinden melden, willen bijvoorbeeld misschien niet noodzakelijk actie ondernemen. Misschien houden ze gewoon van vogels en maakt het ze helemaal niets uit wat de organisatoren met die gegevens doen.’

Kanaalbewaking

Rambonnet heeft samen met Auke-Florian Hiemstra een soortgelijk project gelanceerd in zijn eigen stad Leiden: De Grachtwacht. Sinds 2018 strijden zij voor plasticvrije grachten en sensibiliseren zij mensen over de stadsnatuur in de grachten van Leiden en omgeving. Samen met Canal Watch proberen ze de herkomst van het afval te achterhalen om het plastic in de gracht structureel terug te dringen. In 2023 wonnen ze zelfs de NOM Communicatie Initiatief Prijs. “Mijn deelname aan Schone Rivieren was voor De Grachtwacht erg leerzaam”, vertelt Rambonnet. ‘Er gebeurt veel op het gebied van onderzoek naar plasticvervuiling, vooral daaromheen. burgerwetenschap. Het is mooi om daar met ons onderzoek een bijdrage aan te kunnen leveren.’

Lees het bericht Burgerwetenschap: theorie en praktijk: Longitudinaal onderzoek naar de motivatie, houding en kennis van burgerwetenschappers die de plasticvervuiling aan de Nederlandse rivieren monitoren – Citizen science: theorie en praktijk