Ministeries zien risico’s voor grondrechten, klimaatdoelstellingen en ‘gevaren voor de (nationale) veiligheid’ in regeerakkoord

Klimaatdoelen lijken ‘niet haalbaar’. Het lezen van de mobiele telefoons van asielzoekers is ‘een beperking van de grondrechten’. De hervorming van de publieke omroep ‘heeft invloed op de vrijheid van meningsuiting’. Het uitbreiden van de informatieplicht aan de Tweede Kamer betekent dat het kabinet ‘nooit meer absolute vertrouwelijkheid in diplomatieke contacten zal kunnen garanderen’. De oprichting van een Constitutioneel Hof zou kunnen leiden tot de ‘politisering van benoemingen’, zoals het geval is bij het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten. Hardhandig optreden tegen beruchte relschoppers bij protesten “zal moeilijk zijn (…) zonder het recht om te demonstreren uit te hollen.” En als de voorgestelde reductie van het aantal ambtenaren ook geldt voor het ICT-personeel van de Rijksoverheid, leidt dat ‘tot gevaren voor de (nationale) veiligheid’.

Zomaar een greep uit de kansen- en risicoanalyse die ambtenaren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) hebben uitgevoerd over het nieuwe regeerakkoord dat PVV, VVD, NSC en BBB twee weken geleden ondertekenden. De interne officiële analyse is in het bezit van NRC en het wekt de indruk dat de ‘BZK’ de plannen van de nieuwe coalitie moeilijk, riskant en deels niet levensvatbaar vindt, al zullen veel maatregelen nog tot in detail moeten worden uitgewerkt door het uiteindelijke regeringsteam. De onderhandelende partijen hebben op veel terreinen ambitieuze maatregelen en doelstellingen voorgesteld, maar volgens de officiële analyse ontbreken de noodzakelijke aanvullende financiële middelen.

In een ander document geven ambtenaren een overzicht van de “juridische en rechtsstatelijke aandachtspunten” uit het regeerakkoord. Daarin waarschuwt de BZK dat veel maatregelen in strijd zijn met de Grondwet en internationale verdragen. Ook ambtenaren van andere ministeries, zoals Buitenlandse Zaken, Economische en Klimaatzaken en Landbouw, hebben bijgedragen aan de kritische analyse.

Lees ook
Lijst: dit zijn de plannen uit het regeerakkoord

Het woningtekort wordt niet verlicht door minder migratie

Op het terrein van asiel en migratie, dat het speerpunt is van de nieuwe coalitie van PVV-leider Geert Wilders, heeft de BZK bedenkingen bij het wegnemen van voorrang voor statushouders in de sociale woningbouw. Het ministerie waarschuwt dat vluchtelingen die nu in de asielketen zitten, in asielzoekerscentra zullen verblijven die niet geschikt zijn voor langdurige opvang. “Dit legt een grote druk op de opvangcapaciteit en belemmert een snelle en succesvolle participatie en integratie.” Als de maatregel wordt doorgevoerd, ontstaat er ‘acuut’ een ‘brede behoefte’ aan doorgangsplekken en tijdelijke huisvesting. De coalitie heeft geen plannen om dergelijke faciliteiten te realiseren. Het risico om dakloos te worden onder asielzoekers neemt daardoor toe. Het ministerie concludeert dat de “maatschappelijke kosten en baten” van het wegnemen van de prioriteit “niet in evenwicht lijken”.

De coalitie wil onderzoeken of het makkelijker is om het Nederlanderschap in te trekken van mensen die veroordeeld zijn voor terrorisme. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vreest dat deze groep niet zomaar kan worden uitgezet, terwijl re-integratie steeds minder waarschijnlijk wordt. Als veroordeelden niet kunnen worden uitgezet en hun toegang tot sociale voorzieningen wordt beperkt, kunnen deze mensen nog afhankelijker worden van de ‘bestaande jihadistische sociale omgeving’. Hierdoor zouden de veiligheidsdiensten mogelijke dreigingen van deze groep uit het oog kunnen verliezen, waardoor de maatregel ‘onbedoeld’ een ‘risico voor de nationale veiligheid’ zou kunnen vormen.

Volgens de BZK zijn de plannen van de coalitie om de arbeidsmigratie te beperken niet concreet. Hoewel in de overeenkomst staat dat misstanden agressiever moeten worden aangepakt, zien ambtenaren “geen mogelijkheid om aanvullende maatregelen te nemen”. En hoewel de rechtse coalitie zegt een ‘beslissingskader’ te willen gebruiken om duidelijkere beslissingen te nemen over het soort bedrijven dat zich in Nederland wil vestigen, neemt het akkoord ‘geen expliciete beslissingen in economische sectoren waarvoor veel immigranten nodig zijn’. .” werknemers, en het biedt ook geen concrete oplossingen voor de grote huisvestingsbehoefte die gepaard gaat met arbeidsmigratie.”

Kooprecht voor huurder ‘onuitvoerbaar voornemen’

Ambtenaren van BZK zien meer problemen met migratie op de vastgoedmarkt. Als de migratie (asiel-, studie- en arbeidsmigratie) kan worden gestopt, blijft de huisvestingsopgave ‘enorm’, aldus het ministerie.

De nieuwe coalitie wil net als eerdere kabinetten de woningbouw versnellen. Volgens het inmiddels verantwoordelijke ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gebeurt er al veel op dit gebied. Daarom waarschuwen ambtenaren dat “de potentiële extra versnelling beperkt is.”

Het regeerakkoord kondigt ook een onderzoek aan naar het ‘recht om te kopen’ voor huurders van zijn sociale huurwoningen. De BZK schrijft dat dit al eerder is geprobeerd en in strijd is met de eigendomsrechten van bedrijven. “Het lijkt een onwerkbaar plan.”

Statushouders krijgen geen voorrang meer in de sociale huurwoningen, waardoor er ‘ernstig’ een ‘grote behoefte’ ontstaat aan doorgangsplekken en tijdelijke huisvesting.

Ambtenaren bekritiseren het plan van de coalitie om strenger toezicht op informeel onderwijs, zoals religieuze weekendscholen, op te leggen. Ze schrijven dat in het informele onderwijs “gedrag momenteel meestal binnen de grenzen van de wet valt”. In het document staat dat artikel 23 van de Grondwet moet worden gerespecteerd, evenals een aantal andere belangrijke grondrechten, zoals de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting. Allereerst moeten we adequaat definiëren wat informeel onderwijs inhoudt, “zodat het de persoonlijke privacy en andere fundamentele rechten niet onevenredig aantast.”

Lees ook
Vier partijen, vier verhalen. Cohesie is niet zichtbaar in de nieuwe coalitie

Klimaatdoelen ‘niet haalbaar’

Op klimaatgebied wil de nieuwe coalitie zich richten op “het wegnemen van obstakels” en “het specifiek ondersteunen van de meest kwetsbare groepen”, schrijven de BZK-ambtenaren. Maar het belangrijkste probleem is het ontbreken van geld om problemen met het elektriciteitsnet op te lossen (geschat op vele miljarden euro’s) of om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Er bestaat ook geen regelgeving die op lange termijn duidelijkheid moet bieden. “Daarom lijken de (klimaat)doelstellingen niet haalbaar”, concludeert BZK.

Bovendien verzwakt de coalitie de maatregelen die volgens de officiële analyse kwetsbare huishoudens moeten ‘ontlasten’. Zo wordt er bezuinigd op een subsidie waarmee gemeenten huizen met de laagste energielabels kunnen verduurzamen en die vooral gericht is op ‘de laagste inkomens en het kleine MKB’. Ambtenaren waarschuwen dat deze bezuinigingen een “directe impact” hebben op het doel van het bereiken van een betaalbare energietransitie.

Tijdens de grote overheidsherstructurering worden uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst en diensten die zich bezighouden met de nationale veiligheid gespaard.

Bezuinigingen op een andere groene subsidie, de SDE++, zullen de uitrol van warmtenetten, die vaak worden uitgevoerd in wijken waar mensen geen geld hebben om te verduurzamen, verder vertragen. Nederland negeert momenteel het Europese geldfonds dat de meest kwetsbare inkomens moet helpen verduurzamen.

Met verlagingen van de energiebelasting wordt “de energierekening op de korte termijn betaalbaarder, maar worden de duurzaamheidsprikkels verslechterd.” De coalitie maakt niet duidelijk, zo schrijven ambtenaren, hoe zij wil omgaan met nieuwe stijgingen van de prijzen voor fossiele brandstoffen. De introductie van een nieuw Europees prijssysteem zal naar verwachting een directer effect op de burgers hebben. “Omdat fossiele brandstoffen in de toekomst duurder zullen worden, zal dit op de lange termijn leiden tot een toename van (het risico op) energiearmoede.”

Met het afschaffen van de verplichting om warmtepompen te gebruiken in 2026 komt de bindende Europese afspraak om in 2030 16 procent energie te besparen in gebouwen onder “druk” te staan. Er wordt ook waargenomen dat de “verzwakking van CO₂‘Doelen’ in de landbouw betekenen bijvoorbeeld dat duurzaamheid elders sneller gerealiseerd moet worden.

Veel vragen over het herziene landbouwbeleid

BZK-ambtenaren hebben meerdere vragen over de landbouwplannen uit het akkoord, met name over de verzwakking van het stikstofbeleid van het vertrekkende kabinet Rutte IV. De nieuwe coalitie wil een beschermde status verlenen aan ‘hoogwaardige landbouwgrond’. Dit is in strijd met het huidige beleid en zou het belangrijke principe kunnen ondermijnen om water en land tot leidende principes van de ruimtelijke ordening te maken, naast andere territoriale taken. De BZK vraagt: “Wat wordt bedoeld met hoogwaardige landbouwgrond?” En: “Hoe geven we hun bescherming vorm?” Hetzelfde geldt voor de nieuwe indeling die wordt voorgesteld voor de inmiddels breed beschermde Natura 2000-gebieden: “Wat wordt bedoeld met robuuste natuur?”

De ontbinding van het Stikstoffonds, dat momenteel over ruim 20 miljard euro beschikt, betekent dat “er geen middelen meer zijn” om “perspectief en veiligheid te bieden” aan de “lopende territoriale processen”, die boeren ertoe aanzetten hun bedrijfsactiviteiten aan te passen of te onderdrukken. .

Het inkrimpen van IT-personeel is ‘gevaarlijk’

Het advies van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de plannen van de nieuwe coalitie om het aantal ambtenaren met 22 procent terug te brengen is uiterst sceptisch. “Een belangrijke ingreep in de publieke functie van de centrale diensten.” Dit “kan niet worden bereikt door efficiënter te werken, maar vergt duidelijke keuzes in de kerntaken van de rijksoverheid.”

Bij de grote overheidsherstructurering blijven uitvoeringsorganisaties, zoals de Belastingdienst, en diensten die betrokken zijn bij de nationale veiligheid gespaard. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties acht het noodzakelijk dat ook de ICT-dienst van het Rijk op volle capaciteit blijft draaien. “Het terugdringen hiervan zal (nationale) veiligheidsrisico’s creëren”, waarschuwen functionarissen.

Antwoord

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zei in een reactie dat het ministerie ‘altijd een eerste beoordeling maakt van de plannen van een toekomstige regering’. “Deze documenten zijn in principe bedoeld voor de interne organisatie en we vinden het jammer dat ze nu op straat liggen. Juist omdat we in deze fase met vertrouwen moeten kunnen nadenken over de opgaven die een nieuw kabinet op zich gaat nemen.”

Lees ook
De nieuwe coalitie is nog niet gestart en de ambities botsen al