Test in Groningen: geen bewijsstuk vanwege toeslag

Wie van inkomenssteunprogramma’s gebruik wil maken, moet doorgaans nogal wat hindernissen overwinnen. Volgens de gemeente Groningen kan dit ook op een andere manier. Om in aanmerking te komen voor een inkomensplan of subsidie ​​hoeven bewoners geen bewijsstukken meer te overleggen. In plaats daarvan is het de gemeente zelf die controleert of iemand recht heeft op inkomensondersteuning. Leidt dit tot meer gebruik van faciliteiten en minder wantrouwen jegens de overheid?

Dit systeem is in het eerste kwartaal van 2023 ingevoerd. Met deze proef wil de gemeente het vertrouwen van burgers in de gemeente vergroten en het zogenoemde ‘niet-gebruik’ terugdringen. Dit is het geval als bewoners wel recht hebben op een regeling, maar daar geen gebruik van maken.

Vereenvoudigde aanvraagprocedure

Hoogleraar Bestuurskunde Bert Marseille en universitair docent Marc Wever deden onderzoek naar deze vereenvoudigde aanvraagprocedure. RUG-wetenschappers onderzochten het onderwerp ‘Werken vanuit vertrouwen’, waar het experiment in de gemeente Groningen onderdeel van is. Wat gebeurt er als je sollicitanten meer vanuit vertrouwen benadert? Leidt dit, zoals verwacht, tot minder niet-gebruik van voorzieningen en een groter vertrouwen in de overheid?

Energietoeslag

Om daar achter te komen, deden de twee een onderzoek onder 3.500 Groningers die in 2022 een energiesubsidie ​​hadden ontvangen. Wever legt uit: ‘Respondenten kregen een tekst te lezen over een fictieve toewijzing van de gemeente. Zo werd aan sommige respondenten getoond dat zij bij hun aanvraag bewijsstukken moesten overleggen; anderen niet. Sommigen kregen te horen dat ze de subsidie ​​niet vrij mochten besteden; anderen doen het. Vervolgens hebben we hen gevraagd hoe groot de kans was dat ze de subsidie ​​zouden aanvragen.’

Scherpe afname

Het lijkt? Regelingen waarbij de overheid vertrouwen toont in burgers, zorgen voor een duidelijke vermindering van de mogelijkheden tot niet-gebruik. ‘Dit geldt als de overheid inwoners niet dwingt om bewijsstukken te overleggen of geen ‘bestedingsbeperking’ oplegt. Dat laatste betekent dat de bewoner het geld dat hij ontvangt alleen kan besteden aan datgene waarvoor het plan bedoeld is”, aldus Wever.

Bouwen op

Het is uiteraard makkelijker als u geen bewijsstukken hoeft aan te leveren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bewoners vaker gebruik maken van de regeling. Maar er staat nog iets anders op het spel, constateert Marseille: “Burgers zien ook het ontbreken van de verplichting om het verzoek met bewijsstukken te rechtvaardigen als een teken van vertrouwen.” Omdat burgers het niet vragen om een ​​test als een teken van vertrouwen beschouwen, zullen zij des te vaker een voorziening aanvragen.

Vertrouwenscrisis

Het gebrek aan vertrouwen van burgers in de overheid houdt vaak verband met het niet gebruiken van inkomensondersteunende diensten. Onder meer de Nationale Ombudsman ziet de vertrouwenscrisis als een reden waarom burgers vermijd installaties. Marseille en Wever ontkennen dit en stellen dat dit niet de oorzaak is. De kans dat er geen gebruik van wordt gemaakt is groter onder burgers die minder vertrouwen hebben in de overheid, maar een heel sterk verband is er niet, zegt Wever: ‘Mensen zouden op een schaal van 1 tot 10 kunnen aangeven hoeveel ze de overheid vertrouwen’. Mensen die een score van 4 gaven (laag vertrouwen in de overheid) hebben 9 procent meer kans om het niet te gebruiken dan mensen die een score van 8 gaven. Dit is een vrij substantieel verschil, maar het lijkt niet de verklaring te zijn gebrek aan gebruik.’

Paternalistische houding

Dat neemt niet weg dat er wat onderzoekers betreft veel redenen zijn om ‘Werken vanuit Vertrouwen’ breder in te zetten. “Als gemeente hoeven we onszelf niet rijk te achten, maar alles helpt het vertrouwen te vergroten”, zegt Marsella optimistisch. Daarnaast wordt als overheid het stigma dat op sommige plannen rust verminderd. Dit is vaak het geval Bindende uitgaven: De overheid bepaalt en controleert hoe burgers dat geld uitgeven. Wever: ‘Het wordt terecht als enorm vernederend ervaren om op de Mediamarkt een wasmachine te kopen met een waardebon van de gemeente. ‘Je kunt niet met geld omgaan en daarom vertrouwen we je deze subsidie ​​niet toe’, laat de overheid weten.’ Volgens de universiteitsprofessor zorgt deze paternalistische houding ervoor dat mensen zich tegen zulke afspraken keren. – Dat is natuurlijk niet zo vreemd. Als een werkgever zou bepalen hoeveel van je salaris op je spaarrekening moet komen, zou ook niemand dat accepteren.’