‘Klimaatschade en natuurverlies zijn oneerlijk verdeeld. De oplossingen ook

Hoe houden klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit verband met ongelijkheid?

‘Rijke mensen hebben door hun grotere consumptie een veel grotere ecologische voetafdruk dan minder rijke mensen. De rijkste procent van de wereldbevolking stoot twee keer zoveel broeikasgassen uit als de armste helft van de wereldbevolking. De rijken oefenen een onevenredige druk uit op het gebruik van hulpbronnen. Ze vliegen meer en als ze overstappen op elektrische auto’s, met subsidies, kiezen ze meestal voor een spectaculaire SUV. Het bevat veel lithium, waarvan de winning schadelijk is voor mens en milieu. Een kleinere auto zou natuurlijk ook fijn zijn.’

En dragen de zwakste schouders de zwaarste last van ecologische schade?

‘Landen in het Mondiale Zuiden worstelen al veel harder en langer met de gevolgen van klimaatverandering. Delen van Azië en Afrika worden onbewoonbaar door hoge temperaturen, droogte en cyclonen. Ook in rijke landen wonen kwetsbare groepen vaker in gebieden waar overstromingsgevaar bestaat, bijvoorbeeld in de Verenigde Staten. In Nederland kunnen woningeigenaren, ook met subsidie, investeren in het isoleren van hun woning. Huurders betalen hoge energierekeningen en lijden onder energiearmoede. Dat contrast draagt ​​niet bij aan het vertrouwen in de overheid of het draagvlak voor duurzaamheid. In arme buurten weten mensen vaak minder goed hoe ze moeten klagen.’

Is biodiversiteit of natuur ook oneerlijk verdeeld?

‘In Nederland wonen mensen die minder te besteden hebben in wijken met minder groen. Zij profiteren niet van de voordelen van groen in een wijk, zoals een betere gezondheid, welzijn en recreatie. Minder fortuinlijke mensen hebben het gevoel dat zij een wetsvoorstel voorgeschoteld krijgen voor maatregelen tegen klimaatverandering of voor de bescherming van de natuur. Hierdoor verliezen sommigen onder hen nog meer vertrouwen in de overheid. Sociale wetenschappers kunnen, net als antropologen, helpen de verhalen van al deze mensen beter te horen.’

Gaat minder armoede hand in hand met meer consumptie, met alle ecologische gevolgen van dien?

‘Ik zie een dubbele houding tegenover armoede in relatie tot duurzaamheid. Aan de ene kant is er de angst dat mensen de natuur zullen overexploiten om aan de armoede te ontsnappen, en aan de andere kant is er de angst dat ze er meer van zullen consumeren naarmate ze zich ontwikkelen. De boodschap is dat ontwikkeling goed is zolang deze duurzaam is. Maar een grotere sociale zekerheid zorgt ervoor dat mensen hun toekomst beter kunnen plannen en bijvoorbeeld minder kinderen kunnen krijgen. De hoop is ook dat mensen in het Mondiale Zuiden een stap kunnen overslaan en onmiddellijk van het ontbreken van elektriciteit naar elektriciteit uit duurzame bronnen kunnen overstappen. Een grotere sociale zekerheid leidt dus tot minder druk op de hulpbronnen. Maar die dubbele houding gaat niet gepaard met rijkdom, daar twijfelen we nooit aan. Terwijl het in werkelijkheid juist de rijken zijn die disproportioneel consumeren.’

Kunnen klimaat- of biodiversiteitsacties ook de ongelijkheid versterken?

‘Zeker. De Zuid-Afrikaanse kolonisten jaagden veel. Toen ze ontdekten dat ze te streng waren geweest, begonnen ze natuurparken aan te leggen op land dat toebehoorde aan lokale boeren en ranchers. Nog steeds worden mensen in een vrachtwagen geladen en ergens gedumpt, soms onder toeziend oog van internationale milieuorganisaties. Een klimaatvoorbeeld: Nederland, Duitsland en Noorwegen willen investeren in groene energie in Zuid-Afrika. Er is daar een groot tekort aan water en energie. Maar deze groene energie wordt gebruikt om waterstof te produceren en de energietransitie in Nederland werkelijkheid te maken.’

Hoe kunnen we voorkomen dat Afrika nog steeds als een vreemde regio wordt gezien?

‘We moeten de mensenrechten voorop stellen en de welvaart eerlijker verdelen. Ook in Nederland dreigden de boeren in de Wieringermeer te worden onteigend om plaats te maken voor de natuur. Maar deze boeren leven in een rechtsstaat en zijn goed vertegenwoordigd, waardoor zij recht hadden op compensatie. “In Afrika gebeurt dat veel minder vaak.”

Hoe zou een rechtvaardige wereld er bijvoorbeeld in 2100 uitzien?

‘We hebben toen afstand genomen van het idee dat de economie moet blijven groeien en dat dit op een duurzame manier kan. We stellen een limiet aan de hoeveelheid uitstoot en vervuiling die de rijken kunnen veroorzaken. Bedrijven zijn verantwoordelijk voor risico’s op misbruik in de gehele productieketen. Laten we eens denken aan mensenrechtenschendingen, landdiefstal, vervuiling en uitbuiting van het milieu. Als dit zou lukken, zouden er ook minder vluchtelingen zijn, wat momenteel een groot probleem is in de Nederlandse politiek. Minder mensen zullen moeten vluchten voor overstromingen en droogtes, of voor conflicten over voedseltekorten.’