Goden, edelstenen en geluk – Romeinse Limes-zegelringen

Zondag 28 april, 12.00 uur

Algemeen

Vanaf zondag 28 april neemt Museum Leiderdorp deel aan een mini-tentoonstelling met de titel ‘Goden, edelstenen en geluk, Romeinse zegelringen uit de Limes’. De ‘juwelen’ worden tentoongesteld in musea op twaalf locaties langs de Limes (Romeinse grens) in Zuid-Holland. Ook het Leiderdorps museum zal in de Romeinse vitrine twee juwelen tentoonstellen.

Wat is een juweeltje?

Edelstenen zijn kleine stenen die sinds de oudheid zijn uitgehouwen, waardoor ze een vorm van kunst zijn. Deze steen is vaak niet groter dan een vingertop en is zeer nauwkeurig versierd met een afbeelding. De steen vertegenwoordigt afbeeldingen van goden of dieren of scènes van mythologische gebeurtenissen. Maar stenen kunnen ook versierd worden met koninklijke portretten, dieren en magische tekens.

Het vakmanschap om deze edelstenen te verwerken was in de oudheid al van een hoog niveau. Romeinse steenhouwers namen de technieken van de Grieken over.

Het Romeinse juweel

Het dragen van een edelsteen in een ring was aanvankelijk voorbehouden aan heersers, senatoren en andere hooggeplaatste mensen, maar tijdens de Romeinse keizertijd werd het dragen van een ring met een steen een enorme rage. Met de opmars van de Romeinen, die uiteindelijk de Limes bereikten, kwamen ook zegelringdragers het Rijngebied binnen. De langs de Limes gevonden edelstenen zijn vrijwel allemaal afkomstig uit de militaire kampen langs de Rijn.

De zegelring

De ring was niet alleen een sieraad, maar werd ook gebruikt om zachte materialen zoals klei en lood te ‘verzegelen’.
De materiaalkeuze werd mede bepaald door de sociale klasse van de gebruiker en het geld dat hij te besteden had. De minder rijken droegen gekleurde glazen stenen in hun ringen. Als mensen meer geld te besteden hadden, werden gebeeldhouwde stenen gemaakt van jaspis, onyx of agaat. De kleur van de steen had een betekenis. Blauw vertegenwoordigde bijvoorbeeld vrede en wijsheid, groen vertegenwoordigde vruchtbaarheid en rood vertegenwoordigde de genezing van wonden. De ring zelf kan gemaakt zijn van goedkoper goud, zilver of lood, zink of brons.

Het juweel met de godin Victoria.

In de Romeinse vitrine in museum Leiderdorp is de gevleugelde godin Victoria in de edelsteen op een rode steen afgebeeld. Victoria wordt afgebeeld met vleugels en gekleed in een chiton (twee stukken stof die met spelden bij elkaar worden gehouden). De steen, uit de 2e eeuw na Christus, is gemaakt van carneool met kleine insluitsels van mangaanoxiden. Het beeld is een uitsnede ingebed in de steen, een techniek die ook wel ‘diepdruk’ wordt genoemd.

De steen, zonder de bijbehorende ring, werd gevonden tijdens opgravingen in het gebied van de zuidoostelijke oever van het Corbulokanaal in Matilo, in de wijk Roomburg in Leiden.

Victoria, de gepersonifieerde godin van de overwinning in de Romeinse mythologie, was nauw verbonden met de oorlogsgod Mars. Het belang ervan groeide gestaag naarmate het Romeinse rijk zich uitbreidde. In het oude Rome werd het vanaf de vroegste tijden vereerd. Victoria was ook in andere vormen vertegenwoordigd.

Het beroemdste beeld, aan haar opgedragen door keizer Augustus, toont een jonge, gevleugelde vrouw met een kroon van palmbladeren in haar handen. De verering van Victoria was wijdverbreid in Italië. Triomfantelijke generaals organiseerden na hun overwinningen spelen ter ere van hen. Zijn afbeelding is vaak te vinden op Romeinse munten en in kunstwerken.

gemiddeld paard

Het tweede juweel in de vitrine toont twee paarden die water drinken uit een violette trog. De steen werd gevonden in Matilo Park tijdens opgravingen die tussen 1995 en 1997 werden uitgevoerd.

De tentoonstelling

Beide juwelen zijn tot en met 15 september te zien in museum Leiderdorp. Daarnaast kunt u sieraden bewonderen in de musea van Bodegraven, Zwammerdam, Alphen, Hazerswoude, Leiden, Valkenburg, Katwijk en Voorburg.

Bob Reidsma