Gelijke gezondheidskansen voor iedereen

Een overheidsverbod op dampen met fruitsmaak? Voor sommigen misschien neerbuigend, maar het is ook een manier om de Nederlanders gelijke kansen op het gebied van de gezondheidszorg te bieden. Hoe zit het daarmee? We verdiepen ons in het onderwerp ‘gezondheidsongelijkheid’ met Rieke van der Graaf, universitair hoofddocent Bio-ethiek bij het UMC Utrecht.

Wat is ongelijkheid op gezondheidsgebied precies?

“Vanuit mijn vakgebied analyseren wij: welke gezondheidsverschillen bestaan ​​er tussen groepen mensen? En: in hoeverre zijn deze verschillen oneerlijk? Het gaat bijvoorbeeld om de mogelijkheid om een ​​gezond leven te leiden. Maar er is ook de vraag of mensen gelijke toegang hebben tot zorg: of ze voldoende informatie en kennis krijgen, of er huisartsen en apotheken in de buurt zijn, of het voor iedereen betaalbaar is, etc.

Dat is een grote mondvol!

“Ja, dit is een hele brede uitleg, maar het is ook een breed begrip. Omdat er veel factoren zijn die de kans op een goede gezondheid beïnvloeden.”

Waar moet ik dan aan denken?

“Het gaat erom hoe gezond je lichaam is, maar ook hoe ze je helpen zo gezond mogelijk te leven en of je in een gezonde omgeving leeft. Als je weet wat gezonde voeding is en er in de winkel op de hoek groenten en fruit in de schappen liggen, dan moet die gezonde voeding betaalbaar zijn.

Binnen ons vakgebied hebben wij drie categorieën gedefinieerd. De eerste is persoonlijk: bent u gezond van lichaam en geest, of heeft u een aandoening die u op de een of andere manier beperkt? Dan sociaal: wat is het overheidsbeleid en wat zijn de sociale normen in het land waar je woont, hoe is dat geregeld? Je kunt hierbij denken aan een regering die besluit de BTW op groenten en fruit af te schaffen, om deze nog betaalbaarder te maken. Of recentelijk het ontmoedigingsbeleid van onze regering dat de verkoop van sigaretten en dampen met fruitsmaak aan banden heeft gelegd.

En de derde categorie is het milieu: dit betreft bijvoorbeeld de staat van de infrastructuur van uw land, de luchtkwaliteit en het klimaat. Bijvoorbeeld als groenten niet lokaal geteeld kunnen worden vanwege een slechte watervoorziening, vervuilde grond of een te warm klimaat.”

De verschillen in gezondheid tussen een land als het onze en ontwikkelingslanden zijn erg groot. Want ik denk dat we het in Nederland heel goed doen op het gebied van gezondheidsgelijkheid.

“De problemen op internationaal niveau zijn heel duidelijk. Maar ongelijkheid op gezondheidsgebied manifesteert zich overal en op alle niveaus. In Nederland is er ook sprake van ongelijkheid op gezondheidsgebied.”

Echt en waar?

“Een voorbeeld: uit de data weten we dat welvarende mensen steeds langer in goede gezondheid leven. Dan moet je met elkaar bespreken: hoe moeten we deze verschillen verkleinen, hoeveel verschil is acceptabel of zelfs alle verschillen zijn vermijdbaar en hoe?

Maar als je eenmaal samen hebt besloten dat het opgelost moet worden, dan wordt het toch een stuk makkelijker?

“Zeker, maar eerst moet je weten wat de onderliggende factoren zijn. En zoals ik al eerder zei, kan dit aan veel verschillende dingen te wijten zijn: de persoonlijke toestand van mensen, sociale factoren en de omgeving waarin ze leven. Of een combinatie daarvan. “Dit maakt het terugdringen van de gezondheidsverschillen tot een probleem dat niet gemakkelijk kan worden opgelost.”

Nu maakt ze zich onder meer zorgen over zwangere vrouwen, die ongelijke kansen op gezondheidszorg hebben. Hoe zit het daarmee?

“Veel van de kennis die we hebben over medicijnen – welke aandoeningen ze behandelen, welke dosering effectief is, wat de bijwerkingen zijn – komt deels doordat we ze testen. Veel zwangere vrouwen gebruiken medicijnen, maar bij slechts vijf procent van alle medicijnen weten we of er bij zwangere vrouwen bijwerkingen optreden. Dit komt omdat we het niet genoeg testen. Wij zeggen vaak: vraag zwangere vrouwen voor de zekerheid niet om mee te doen aan een onderzoek. Dat lijkt veilig, maar daardoor ontzeggen we zwangere vrouwen nu ook medicijnen die veilig en effectief kunnen zijn. We moeten daarom oppassen met het overbeschermen van zwangere vrouwen, want dat brengt ook risico’s met zich mee voor moeder en kind als we niet weten of het beter is om de medicatie toe te dienen of te stoppen tijdens de zwangerschap.”

Dus wat is de oplossing?

“We willen de situatie omdraaien: zwangere vrouwen niet automatisch uitsluiten van onderzoek alleen omdat ze zwanger zijn. Leg liever uit waarom je ze niet vraagt ​​om mee te doen, bijvoorbeeld omdat het niet veilig is voor de foetus.”

Dat lijkt heel lastig te veranderen. Niemand wil het risico nemen dat er iets met de foetus gebeurt.

“En dat is heel waar. Er zullen veel mensen zijn die zich het Softenon-schandaal zullen herinneren: dat medicijn werd in de jaren vijftig en zestig voorgeschreven tegen ochtendmisselijkheid, maar veroorzaakte ernstige misvormingen in de ledematen van ongeveer 10.000 kinderen over de hele wereld. Er was destijds nog geen onderzoek gedaan naar dit onderwerp, maar het had grote gevolgen voor later onderzoek onder zwangere vrouwen: zij werden veelal uitgesloten van deelname. Wij pleiten nu voor een andere manier van denken en doen als het gaat om onderzoek met zwangere vrouwen, zolang de veiligheid maar gewaarborgd is. Omdat gedegen onderzoek essentieel is om zwangere vrouwen uiteindelijk betere toegang te bieden tot bewezen medicijnen. Dit vergt een andere manier van denken, die vandaag en morgen niet haalbaar is.”

Vind je het niet frustrerend dat je soms veel ziet, observeert en vragen stelt, maar weinig directe invloed kunt uitoefenen?

“Tja, hoe kun je een verschil maken? Dat is een vraag die velen zich af en toe zullen stellen. We willen allemaal de wereld een beetje beter maken. Verandering gebeurt altijd geleidelijk, in kleine stapjes. Iedereen doet dit op zijn eigen manier, van de overheid die het rookbeleid aanpast tot artsen die op sociale media waarschuwen voor de gevaren van vapen. Dit doe ik in mijn rol door medisch-ethische kwesties aan de orde te stellen en kaders te bieden die uiteindelijk moeten bijdragen aan een zo gezond mogelijk leven. Dat is tenslotte een mensenrecht.”

Op donderdag 25 april 2024 organiseert WBU Utrecht samen met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een conferentie over het onderwerp ongelijkheid op gezondheidsgebied. Tijdens de conferentie zal ook aandacht worden besteed aan de toetreding van WBU Utrecht tot het WHO Centre for Bioethics.