Zijn kunstmatige tweelingembryo’s het ‘volgende Nederlandse embryomodel’?

Een Maastrichts onderzoeksteam heeft uit huidcellen kunstmatige tweelingembryo’s ontwikkeld. Ze willen de ontwikkeling van eeneiige tweelingen met een gedeelde placenta onderzoeken, wat een extra verhoogd risico op zwangerschapscomplicaties met zich meebrengt. Momenteel bestaat er geen wetgeving voor onderzoek met deze blastoïden.

Uit het onderzoek van Dorian Luijkx et al. van onderzoeksinstituut MERLN van de Universiteit Maastricht verscheen in Advanced Materials. Het onderzoeksteam herprogrammeerde huidcellen tot stamcellen en gebruikte ze om blastoïden te maken. Eén op de vijf keer slaagden ze erin een eeneiige tweeling te creëren. Bij tweelingblastoïden hebben onderzoekers de ontwikkeling van monochoriale tweelingen vastgelegd. Het idee is dat de timing van de oorsprong de gedeelde placenta van eeneiige tweelingen zou kunnen verklaren. Tijdens de cavitatiefase in de vroege embryonale ontwikkeling vindt versnelde groei plaats, waarbij een deling van de binnenste celmassa plaatsvindt. De tweelingblastoïden bevatten dan twee interne celmassa’s, elk met een gebied dat geschikt is voor implantatie.

Embryo-achtige structuren

Het wordt steeds beter mogelijk om embryo-achtige structuren (ELS) voor langere tijd in stand te houden en de verwachting is dat ELS dichter bij de werkelijkheid zal komen. Momenteel kan ELS vrijelijk verder worden ontwikkeld en onderzocht. Dit roept vragen op over de mate waarin dit ethisch verantwoord is. Bovendien bestaat de mogelijkheid om bepaalde genen te deactiveren om de levensvatbaarheid te beperken ook in menselijke embryo’s, waarvoor beperkingen gelden. Onderzoekers hebben regelmatig contact met MUMC+-ethici, maar hun mogelijkheden worden niet ondersteund of beperkt door wettelijke kaders. “Als samenleving moeten we bespreken welke betekenis en bescherming we aan deze embryo-achtige structuren geven”, reageert ethicus en senior onderzoeker bij het Rathenau Instituut, Michelle Habets.

Ethische problemen

In maart 2024 publiceerde het Rathenau Instituut een rapport met de titel ‘Zaden voor een maatschappelijk debat: urgente vragen rond laboratoriumkiemcelonderzoek’, waarin de gevolgen van onderzoek met in vitro kiemcelontwikkelingstechnieken (IVG) worden geanalyseerd. Hoewel ELS menselijke embryo’s nabootst, ligt het verschil tussen hen en toekomstige IVG-embryo’s in de oorsprong van ELS uit huidcellen in plaats van uit kunstmatige geslachtscellen. De vraag is in hoeverre dit verschil van belang is. Ethicus en hoofdonderzoeker Michelle Habets merkt op dat veel van de ethische kwesties in dit rapport ook van toepassing zijn op onderzoek met embryo-achtige structuren, zoals blastoïden (tweelingen).

Habets vindt het belangrijk dat er wetgeving komt over ELS-onderzoek, maar benadrukt het belang van een maatschappelijk debat. “We moeten bespreken welke voorwaarden wij als samenleving aan dit soort onderzoek willen stellen en in hoeverre donoren om toestemming moeten worden gevraagd om onderzoek te doen met hun (huid)cellen.” Door de samenleving erbij te betrekken kunnen beleidsmakers enerzijds rekening houden met de publieke opinie en kan anderzijds draagvlak voor toekomstig beleid worden opgebouwd.

embryonale wet

Embryo-achtige structuren vallen niet onder de huidige Embryowet. Terwijl menselijke embryo’s buiten het lichaam niet langer dan veertien dagen kunnen overleven, geldt voor blastoïden momenteel slechts de praktische limiet van veertien dagen. Sinds 2022 wordt gewerkt aan een wijziging van de Embryowet. In de derde juridische toetsing van ZonMw wordt aanbevolen om ELS in de wet op te nemen. De voorgestelde definitie is een zelfgeorganiseerde structuur die voortkomt uit stamcellen en die de embryonale ontwikkeling geheel of gedeeltelijk nabootst. Voor ELS-onderzoek en evaluatie wordt door de Centrale Commissie Menselijk Onderzoek (CCMO) een meldplicht voorgesteld als er een “intact menselijk embryo” wordt gesimuleerd. Wanneer de wet gaat veranderen is nog niet bekend.

publiek debat

Het Rathenau Instituut wil het maatschappelijk debat over ELS mogelijk maken door het organiseren van focusgroepen waarin burgers discussiëren over onderwerpen die voor hen tot nu toe onbekend waren. NEMO Kennislink en het Rathenau Instituut gaan komende zomer gezamenlijk een tour langs evenementen organiseren om een ​​breder publiek te bereiken. Bezoekers kunnen onder meer op de Zwarte Cross en tijdens de Libelle en Margriet Zomerweek deelnemen aan ‘Holland’s Next Embryo Model’, waar ze kunnen discussiëren over de wetenschappelijke kansen en ethische bezwaren die zij zien bij onderzoek met embryomodellen.

DOI: 10.1002/adma.202313306

Lees verder