Sterfgevallen door hitte worden ‘voorzichtig’ geschat, er sterven meer mensen door de kou

Internationale media, maar ook de NOS, melden dat het aantal sterfgevallen zal toenemen als gevolg van extreme hitte. Volgens één onderzoek lijkt het erop dat er de afgelopen twintig jaar een toename van 30 procent is geweest in het aantal mensen dat is overleden als gevolg van de hitte of gedeeltelijk als gevolg van warmer weer. Volgens factchecker Frank Leeman moet dat cijfer met “een korreltje zout” worden genomen.

Leeman constateert dat de registratiemethode nog in de kinderschoenen staat. “Die methode is pas de afgelopen twintig jaar ontwikkeld.” Terwijl de Europese klimaatdienst Copernicus en de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) in 2022 tussen de 55.000 en 72.000 hittegerelateerde sterfgevallen rapporteren. Maar als we dieper naar die cijfers kijken, zijn er veel maren. De organisaties hebben de cijfers overgenomen uit een onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Maar dit onderzoek benadrukt dat de huidige cijfers niet te vergelijken zijn met die van twintig jaar geleden.

Leeman zag in het WHO-rapport dat in 2003 slechts zestien Europese landen hittesterfgevallen rapporteerden. Het is echter niet eens mogelijk om te zeggen of het aantal sterfgevallen daadwerkelijk direct verband houdt met de extreme hitte. ‘In 2003 analyseerden ze niet de doodsoorzaak, maar de algemene oversterfte in de zomermaanden. Ze hebben dit gecorrigeerd door mensen die statistisch gezien al aan andere ziekten leden, niet mee te tellen.’

Lees ook | Europa moet rekening houden met de nieuwe ijstijd

Verschillende methodologie

Het bijhouden van gegevens gebeurt nu heel anders, merkt de factchecker op. “In 2022 zullen er geen 16 landen meedoen, maar 35 landen met een preciezere dataset en een heel andere werkwijze.” Wel maken de WHO-onderzoekers zelf op basis van cijfers uit 2002 een vergelijking met dezelfde landen en dezelfde werkwijze uit die tijd. Maar dan blijkt een heel ander cijfer dan de hierboven aangegeven 30 procent. “Als ze vasthouden aan de methodologie van 2003, zullen ze uiteindelijk 15 procent minder krijgen, dus het is geen stijging, maar een daling.”

Ook Leeman is verbaasd dat het aantal hittedoden zo prominent aanwezig is. ‘Tussen 2000 en 2019 werden ongeveer 5,1 miljoen temperatuurgerelateerde sterfgevallen geregistreerd. Daarvan worden 500.000 veroorzaakt door hitte en 4,6 miljoen door kou. Het is nog steeds een beetje verrassend dat sterfgevallen door hitte zo vaak voorkomen.’

Cijfers worden niet altijd actueel gehouden

Ook Leeman vindt dat de discussie veel overeenkomsten vertoont met de discussie over sterfgevallen tijdens de Covid-periode. ‘Het ging dus over sterven aan Covid of met Covid. Nu is de vraag: is het tijdens hitte of vanwege de hitte? Leeman merkt ook op dat andere landen zich helemaal niet registreren. Hij haalt bijvoorbeeld de Verenigde Staten aan, waar de staten in sommige gevallen geen gegevens bijhouden. “Als gevolg hiervan zijn er in de Verenigde Staten 700 hittegerelateerde sterfgevallen geregistreerd, terwijl dat er in Europa bijna 70.000 zijn. “Dat is honderd keer meer voor een bevolking die grofweg twee keer zo groot is.” Als de VS, maar ook andere landen, de registratie verbeteren, verwacht Leeman de komende jaren een grote toename van het aantal hittedoden.

Luister ook | Hoe warm is te warm voor een mens?

Leeman kwam ook nog een ander incident tegen. “Het systeem dat wordt gebruikt om gegevens te verzamelen, de ICD, wordt ook gebruikt om de vergoedingen te beheren voor mensen die medische diensten verlenen en moeten worden betaald door verzekeringsmaatschappijen. Codes waarmee tochtigheid als oorzaak wordt aangegeven, zorgen weer voor terugbetalingsproblemen en worden daarom niet altijd gebruikt.’ In gesprekken met de WHO liet de organisatie Leeman weten dat er “ruimte is om de robuustheid van de gegevens te verbeteren”.

Over het geheel genomen is het volgens Leeman onduidelijk of er sprake is van een trend, aangezien de opnamemethode zich pas de afgelopen twintig jaar heeft ontwikkeld. “Die stijging van 30 procent waar velen over schreven, zou ik met een korreltje zout nemen.”