Bestuursrechters zullen ingrijpender oordelen op menselijke maat

In deze uitspraak past de CRvB nieuwe oordelen toe over het overheidsoptreden bij de toetsing en terugvordering van ten onrechte betaalde uitkeringen. In de zaak gaat het om een ​​Wajong-uitkeringsgerechtigde die een excessieve uitkering had ontvangen. Hij had UWV laten weten dat hij inkomsten uit werk en studiefinanciering ontving. Het UWV heeft de gemelde mutaties niet correct verwerkt. Hierdoor kreeg de jongeman bijna drie jaar lang te veel uitkeringen en moest hij ongeveer € 14.500,- terugbetalen. Die grote schulden veroorzaakten financiële problemen.

Het UWV was echter van mening dat het volledige bedrag moest worden terugbetaald. Het UWV was gebaseerd op de Wajong-tekst. Dit bepaalt, net als in veel andere socialezekerheidswetten, dat eventuele teveel ontvangen uitkeringen altijd moeten worden terugbetaald. Het UWV kan hier alleen van afzien als er ‘dringende redenen’ zijn.

Het standpunt van de burger

Onder verwijzing naar de wet en de parlementsgeschiedenis heeft de CRvB in eerdere uitspraken een beperkte invulling gegeven aan het begrip ‘dringende redenen’. Volgens de Raad zou dit alleen het geval kunnen zijn in zeer ernstige uitzonderlijke situaties die voortvloeien uit terugvordering. De wetgever had immers benadrukt dat wie te veel uitkeringen heeft ontvangen, deze allemaal moet teruggeven. De maatschappelijke opvattingen over overheidshandelen en de positie van burgers zijn de afgelopen tijd echter dramatisch veranderd.

De voorzitter van de CRvB heeft daarom op 4 mei 2023 advocaat-generaal De Bock over dit onderwerp om een ​​conclusie gevraagd, die op 10 november 2023 is uitgebracht.

De oorzaak van de terugboeking is belangrijk

In tegenstelling tot eerdere uitspraken heeft de CRvB nu geoordeeld dat bij de toetsing en terugvordering van te veel betaalde uitkeringen niet alleen gekeken moet worden naar de gevolgen, maar voortaan ook naar de oorzaak van de toetsing of terugvordering. Liefdadigheidsinstellingen moeten daarbij ook nadenken over hun eigen rol. Als zij fouten hebben gemaakt, kan dit een reden zijn om af te zien van geheel of gedeeltelijk herstel.

Intensievere testen

Mensen met een uitkering hebben vaak al een aanzienlijk lager inkomen. Zij nemen vaak een kwetsbare positie in de samenleving in. Een (hoog) herstel kan daardoor aanzienlijke financiële en sociale problemen veroorzaken. De CRvB zal daarom een ​​intensievere evaluatie uitvoeren om vast te stellen of er sprake is van urgente redenen.

De Raad gaat onder meer kritischer onderzoeken of het herstel geen onevenredige last voor de burger betekent en daarmee in strijd is met de doelstelling ervan. Als vooraf duidelijk is dat terugbetaling van de uitkering iemand aanzienlijke financiële problemen zal opleveren, bijvoorbeeld omdat hierdoor een schuldsaneringsprogramma komt te vervallen, kan dit een reden zijn om af te zien van geheel of gedeeltelijk herstel (waardoor het een ‘dringende reden’ zijn).

Eigen deelname van UWV

In de onderhavige zaak (ECLI:NL:CRVB:2024:726) oordeelt de CRvB dat het UWV de oorzaak van de te veel betaalde uitkering onvoldoende heeft onderzocht. De jongeman had de informatie immers op tijd doorgegeven. Omdat het UWV niet tijdig reageerde, liep het te vergoeden bedrag op. UWV heeft de taak om opnieuw te beoordelen of er sprake is van een dringende reden om af te zien van herziening of van gehele of gedeeltelijke incasso. Ook moet het UWV goed kijken naar zijn eigen betrokkenheid bij het ontstaan ​​van de schuld.

Transcendentie

De uitspraak heeft ook gevolgen voor de vergoeding van andere uitkeringen van het UWV, zoals werkloosheid, ziekte en arbeidsongeschiktheid. De uitspraak is ook van belang voor de terugvordering van bijstandsuitkeringen van de gemeente en uitkeringen van de Sociale Zekerheidsbank (AOW en kinderbijslag).

Fontein: CRvB

94