Voor Iran is het 1-1, maar wat gaat Israël nu doen?

Maaike Warnaar, Iran-expert en hoogleraar aan de Universiteit Leiden, keek afgelopen weekend met buikpijn naar het nieuws. “Israël provoceerde Iran met het bombarderen van de Iraanse ambassade in Syrië op 1 april”, zegt hij. Het doelwit was een hooggeplaatste Iraanse soldaat. Zestien mensen kwamen om, onder wie veertien soldaten. “De terreinen van de ambassades van welk land dan ook zijn onschendbaar volgens het internationaal recht. Het is werkelijk ongehoord om ze aan te vallen. Zoiets wordt niet gedaan.”

Na 1 april hoopte Warnaar dat Iran een manier zou vinden om een ​​actie uit te voeren waardoor het land geen gezichtsverlies zou lijden, maar ook geen vergelding van Israël zou uitlokken. Maar nu zijn we op dat punt, zegt hij, en vandaar de buikpijn: ‘Iedereen houdt zijn adem in: wat gaat Israël nu doen?’

1-1

“Terwijl Iran na die aanval op Israël eigenlijk zei: ‘Voor ons is de zaak voorbij’”, zegt Maurits Berger, hoogleraar Islam en het Westen aan de Universiteit Leiden. “Iran redeneerde: Israël doet iets dat niet mogelijk is, dus nu doen wij iets terug dat ook niet mogelijk is. Het resultaat is nu, in de ogen van Iran: 1-1. Ze zijn gelijk.”

Maar het is onzeker of het in de ogen van Israël ook 1-1 is, en of de zaak voor Israël al voorbij is. Berger: “Iran communiceert veel duidelijker dan Israël. De bal ligt nu in het kamp van Netanyahu en we hebben geen idee wat hij gaat doen.”

Midden-Oostenverslaggever Pepijn Nagtzaam legt uit waarom Iran reageerde op de aanval van Israël:

Dat de bal nu in het kamp van Israël ligt, is zorgelijk, zegt Berger, omdat Israël bekend staat als een land dat proactief optreedt en dat tot nu toe ook heeft gedaan tegen Iran met gerichte moordpartijen, commando-acties en bombardementen. “Dit zijn we gewend van Israël. Bovendien verkeert het land nu duidelijk in oorlogsmodus.” Iran daarentegen houdt zich volgens Berger veel vaker op de achtergrond. “Iran houdt helemaal niet van directe aanvallen. Dat is niet omdat Iran een aardige vent is, maar omdat het niet dezelfde capaciteiten heeft als Israël.”

Hezbollah en Hamas zijn echter in zekere zin Iraanse bondgenoten, net als de sjiitische bewegingen in Irak en Syrië, en Israël voert al jaren oorlog met hen, en omgekeerd.

Het is niet altijd zo erg

De banden tussen Israël en Iran waren niet altijd zo slecht. Tot 1979 was die relatie volgens Berger zelfs heel goed. De revolutie in Iran begon in de herfst van 1978, een half jaar later werd de pro-westerse leider, met wie Nederland ook goede banden onderhield, afgezet. Vanaf dat moment stond Iran onder het dictatoriale regime van de islamitische ayatollah Ruhollah Khomeini. “Toen werd het land steeds meer antiwesters en dus anti-Israël”, legt Warnaar uit.

Volgens haar heeft dat niets met geloof te maken. “Integendeel: er leven nog steeds zo’n 10.000 Perzische joden in Iran, relatief onbezorgd. Het heeft veel te maken met het feit dat Israël een westers project is in de ogen van de Iraanse regering, die daar niet thuishoort.” Iran erkent Israël ook niet.

Maar de nadruk lag in de jaren tachtig niet op de verslechterende relatie tussen Israël en Iran: Iran had andere dingen aan zijn hoofd, omdat het tot 1988 in oorlog was met Irak. Bovendien hadden Israël en Iran tot de jaren negentig nog steeds handelsbetrekkingen een belangrijke gemeenschappelijke vijand: Saddam Hoessein, destijds president van Irak. “Maar in de jaren negentig was Saddam Hoessein niet meer zo relevant”, zegt Warnaar. “Toen begonnen Israël en Iran elkaar meer als vijanden te zien.”

Iran heeft in al die jaren altijd geprobeerd toenadering tot het Westen te zoeken. “Iran weet dat het profiteert van stabiliteit en economische groei. Maar het Westen bleef die toenadering blokkeren”, aldus Iran. As van het kwaad – as van het kwaad, en bleef sancties opleggen, bijvoorbeeld over het nucleaire programma van Iran.”

Moslims onder hen

Bovendien voelt Iran grote solidariteit met de Palestijnen. Warnaar: “Iran ziet Palestina als vlaggenschip in de strijd tegen het Westen.” Israël vreest ook het nucleaire programma waar Iran aan zou werken, maar waarover het nooit transparant is geweest. “Israël heeft herhaaldelijk Iraanse kernwetenschappers vermoord”, zei Berger. “Dit waren James Bond-achtige situaties. Tegelijkertijd had Iran allerlei milities die actief waren in Syrië, tot aan de Israëlische grens. Israël bombardeerde daar regelmatig. En dat is een voorbeeld van de schaduwoorlog die gaande is. tussen landen gedurende tientallen jaren.”

“En toch”, vervolgt Berger, “heeft Iran in al die jaren nooit gewelddadig wraak genomen op Israël.” Dit komt deels doordat Israël veel sterker is. “Alle Iraanse drones en raketten zijn afgestoten.” Berger verwacht niet dat het een klassieke grondoorlog wordt: “ze zullen voorzichtig zijn.” “Omdat Israël kernwapens heeft. En dat is zorgwekkend.”

Israël en Iran zijn een verloren zaak, denkt Warnaar. “Dat zal niet snel beter worden. Maar normalisatie met Iran is zeker mogelijk.” Als voorbeeld noemt hij een grote overeenkomst tussen de Verenigde Staten en Iran afgelopen september. Vijf Amerikanen die in Iran werden vastgehouden, werden vrijgelaten in ruil voor een onbepaald aantal Iraniërs die in de Verenigde Staten werden vastgehouden.

Warnaar: ‘Iran heeft veel te winnen bij het verbeteren van de betrekkingen met het Westen. Europa heeft in het verleden meerdere sancties tegen Iran opgelegd, Nederland handelt nauwelijks meer met Iran, dus we hebben troeven. Als het doel is om de sancties te verminderen, zie ik mogelijkheden Maar dan moet het Westen Iran laten zien: we menen het.”