Iedereen weet waar het Leidse instituut in Marokko gevestigd is.

Eind februari bezocht een delegatie van de Universiteit Leiden het Nederlands Instituut voor Marokko (Nimar) in Rabat. Dit Leidse instituut, met een nationale missie, is voor allerlei disciplines een belangrijk samenwerkingscentrum met Marokko en Afrika. De delegatie ontmoette studenten, onderzoekers en overheden. Iedereen weet de Nimar te vinden.

Het Nimar is gevestigd in een wit gebouw tussen de palmbomen in Rabat, de hoofdstad van Marokko. Vooral voor het Nederlandse bezoek lijkt het regenachtige Nederlandse klimaat te zijn aangekomen in een droog en zonnig Marokko. Binnen oefenen studenten Arabisch, werken ze aan hun onderzoek en ontmoeten onderzoekers elkaar. En dat zijn er nogal wat. Niet alleen studenten en instellingen uit heel Nederland en Marokko komen naar Rabat, maar ook studenten, promovendi en onderzoekers uit andere Europese, Afrikaanse en Aziatische landen. Nimar faciliteert niet alleen onderwijs en onderzoek, maar fungeert ook als kenniscentrum. “Wij zijn een Leids instituut, maar werken met iedereen samen”, zegt hij Leon Buskens, directeur de Nimar en hoogleraar recht en cultuur in islamitische samenlevingen.

Band vier eeuwen oud

De verbinding tussen Nederland en Marokko gaat ruim vier eeuwen terug. In 1605 was Nederland de eerste Europese macht die diplomatieke betrekkingen met Marokko aanknoopte. Die oude relatie is vandaag de dag nog steeds zichtbaar. Nederland heeft bijvoorbeeld een gemeenschap van 400.000 inwoners met Marokkaanse roots. Daarnaast delen de twee landen nog veel meer belangen op het gebied van handel, duurzame ontwikkeling, migratie, veiligheid en cultuur.

“Nimar maakt deel uit van die lange geschiedenis”, zegt Annetje Ottow, voorzitter van het college van bestuur. Het is uniek dat wij als Universiteit Leiden via onderwijs en onderzoek een bijdrage kunnen leveren aan die relatie. Wij delen onze kennis en omgekeerd kunnen we veel leren van Marokko en andere Afrikaanse landen. Dit is een geweldige kans voor alle onderwijsinstellingen die Nimar gebruiken.”

Brug tussen Europa en Afrika

Marokko ziet zichzelf niet alleen als toegangspoort van Europa naar de rest van Afrika, maar ook als brug van Afrika naar Europa. “Het mooie aan Nimar is dat ze vanuit Rabat kunnen zien hoe Marokko gepositioneerd en geprofileerd wordt”, zegt Marleen Dekker, hoogleraar Inclusieve Ontwikkeling in Afrika en directeur van het Centrum voor Afrikaanse Studies in Leiden. Het is belangrijk om te begrijpen dat we in Nederland vaak een westers perspectief hebben op Afrika en de wereld, en dat we veel kunnen leren van het Afrikaanse perspectief. Een mooi voorbeeld is de Nimar bibliotheek.’ Nimar verzamelt culturele en wetenschappelijke producties uit Marokko en stuurt deze tevens naar de bibliotheken van de Universiteit Leiden, waardoor ze voor een breed publiek beschikbaar worden gesteld.

Onderwijs in Rabat

Een verdieping lager dan de bibliotheek van het instituut krijgen studenten Midden-Oostenstudies Arabische les. Volgens twee studenten leren ze in Rabat veel meer dan in de lessen. Hasan: ‘Ik vind de excursies die we doen heel bijzonder. Dan zie je de geschiedenis die we hebben geleerd. Zo’n ervaring kun je in Nederland niet nabootsen.” Zijn klasgenoot Nassreddin is verrast door alle sprekers die Nimar organiseert. Onlangs kwam een politicus die zich zeer kritisch uitliet over het regime en vandaag de adviseur van de koning, André.Het is Azoulay, spreek met ons.’ Azoulay sprak over de Marokkaanse politiek en hoe moslims, joden en christenen in Marokko samenleven met Nimar-studenten en bezoekers uit Nederland.

Léon Buskens (directeur Nimar) en Annetje Ottow (voorzitter college van bestuur).
Het Nimar is gevestigd in een wit gebouw tussen de palmbomen in Rabat, de hoofdstad van Marokko.

Het is geen goed beeld van Marokko

Verschillende docenten geven aan dat studenten veel leren door simpelweg tijd in Rabat door te brengen. “Ze bevinden zich in een heel andere culturele en religieuze omgeving”, zegt Nadia Bouras. Zij is vertegenwoordiger van Nimar in Leiden en universitair docent bij het Instituut voor Geschiedenis, waar zij onder meer Marokkaanse (migratie)geschiedenis doceert. Volgens haar hebben studenten vaak geen goed beeld van Marokko. ‘Ze denken dat het woestijn is en veel velden. Ze weten doorgaans niet dat er ook moderne steden bestaan. Omdat we ook nauwe samenwerkingen onderhouden met Marokkaanse universiteiten, ontmoeten Nederlandse studenten ook collega’s die bijvoorbeeld niet het voorrecht hebben om in het buitenland te studeren. Simpelweg omdat ze geen visum krijgen. Alleen al daardoor is zo’n ervaring in het buitenland een enorme verrijking voor je persoonlijke leven, maar ook voor je academische leertraject.’

Connecties maken

Tijdens het bezoek presenteerden verschillende wetenschappers hun onderzoek en de rol van Nimar daarin. Eén van hen is Janna Houwen, universitair docent bij het Centre for Arts in Society (Lucas) van de Universiteit Leiden, die onderzoek doet naar film en migratie. ‘Migratie wordt vaak bestudeerd als iets waarbij mensen verhuizen, maar er zijn ook momenten waarop mensen helemaal niet verhuizen. Denk bijvoorbeeld aan mensen uit sub-Sahara Afrika die in Marokko zijn gestrand, maar denk ook aan Marokkanen die daar zijn gebleven terwijl hun familie naar het buitenland is vertrokken.’

Deze nog steeds groepen filmen veel over hun leven en hun gemeenschappen. Dankzij een tweejarig fellowship doet Houwen onderzoek naar documentaires met een autobiografische component. ‘Het is best lastig om naar Marokko te gaan en mensen te ontmoeten als je geen contacten hebt. Dankzij Nimar ben ik hier al op veel universiteiten geweest, heb ik veel mensen ontmoet, heb ik hier wetenschappers en artistieke instellingen ontmoet. Ook helpen ze mij met het vinden van academici in Nederland en ondersteunen zij mij met de vertaling van de films. Zonder Nimar zou ik mijn onderzoek niet kunnen doen.’

De wetenschappers presenteerden hun onderzoek voor een zaal vol studenten van de Universiteit Mohammed V. De Universiteit Leiden heeft diverse overeenkomsten met deze Marokkaanse universiteit.
De delegatie met studenten en medewerkers van de Mohammed V Universiteit.
Het centrum van Rabat.

Leiden-Delft-Erasmus

Er worden nog twee onderzoeken uitgevoerd in LDE-verband (samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam en de TU Delft). Bij het project Sea-ing Africa: Tracing Legacies and Engaging Future Promises of ‘Big’ Infrastructure Projects in Port City Regions in Ghana en Marokko wordt ook samengewerkt met onderzoekers uit Ghana en verschillende Marokkaanse instellingen. In het project onderzoeken ze de prominente plaats die infrastructuur inneemt in het denken over ontwikkeling in Afrika.

Tijdens een ronde tafel werd verder onderzoek vanuit de alliantie Leiden-Delft-Erasmus besproken. Samen met lokale universiteiten, het Nederlandse bedrijfsleven en Marokkaanse overheidsinstellingen werken we aan het verduurzamen van de Marokkaanse tuinbouwsector. Peter van Bodegom, hoogleraar Milieubiologie en Internationale Circulaire Tuinbouwsystemen: ‘Het is erg leuk om dit onderzoek in LDE-verband uit te voeren. Zo kunnen we de keten- en netwerksamenwerkingservaring uit Rotterdam combineren met de technologische kennis uit Delft en de milieu- en voedselveiligheidskennis uit Leiden.’

Nimar speelt volgens Van Bodegom ook een belangrijke rol in het onderzoek, omdat het universiteiten een eigen locatie in Marokko biedt. “Het maakt het makkelijker om bijeenkomsten te organiseren, mensen uit te nodigen en studenten naar Marokko te halen.”

Andere culturen en perspectieven

Na het bezoek is Ottow onder de indruk van wat er mogelijk is dankzij het Leids Instituut in Rabat. ‘Taal, cultuur, innovatie en onderwijs zijn uiterst belangrijke middelen om de banden met andere landen te versterken. En Nimar is daar een goed medium voor. Tijdens ons bezoek heb ik kunnen zien dat het instituut ook een belangrijke rol speelt in de internationale betrekkingen. Goede voorbeelden hiervan zijn de studie van de islam met Indonesië en de samenwerking met Ghana bij de ontwikkeling van havensteden. Deze multidisciplinaire aanpak is voor ons erg belangrijk. Dit stelt ons in staat vooruitgang te boeken bij het aanpakken en zoeken naar oplossingen voor complexe mondiale problemen. In het kader van de internationalisering is het ook heel goed dat onze studenten hier komen en zich openstellen voor andere culturen en andere perspectieven. En neem het mee naar huis.

Tekst en beeld: Dagmar Aarts