Verkeersboetes stijgen vanaf vandaag fors, ‘maar dit heeft geen invloed op gedrag’

• Jules Jessurun

  online-editor

De verkeersboetes gaan vanaf vandaag omhoog. De boetes voor snelheidsovertredingen stijgen gemiddeld met ongeveer 10 procent, terwijl andere boetes grotendeels afhankelijk zijn van de wijze van vervoer.

De maatregel lijkt vooral gericht op het vergroten van de staatskas. Tot veel minder verkeersovertredingen zal het niet leiden, zegt Dick de Waard, hoogleraar verkeerspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De stijging van 10 procent bestaat uit een jaarlijkse inflatiecorrectie, die dit keer 5,7 procent bedraagt, en een deel dat wordt gebruikt om de begroting in evenwicht te brengen. De verhoging betekent bijvoorbeeld dat rijden met een mobiele telefoon in de hand kan leiden tot een boete van 420 euro (zie tabel).

De jaarlijkse verhoging stuitte in 2022 op bezwaren van parlementariërs. Zij stelden dat een dergelijke verhoging niet mag plaatsvinden omdat er volgens hen sprake was van “een ernstige crisis van koopkracht en armoede”. Minister Yesilgöz (Justitie) hield voet bij stuk. “Zolang aan de regels wordt voldaan, hoeven er geen kosten te worden gemaakt”, zei een woordvoerder van het ministerie destijds.

Ook het Openbaar Ministerie had moeite met de verhogingen. Mede omdat de hoogte van de boetes niet in verhouding zou staan ​​tot de ernst van de strafbare feiten. Zo is de boete voor het verkeerd parkeren op een plek voor gehandicapten (vanaf morgen 490 euro) hoger dan de boete voor het geven van de zogenoemde harde klap: waarbij geen sprake is van letsel, maar van pijn. Voor dit soort misbruik krijgt de auteur – als het de eerste keer is dat hij het pleegt – een boete van 400 euro.

De verkeersboetes blijven echter stijgen, zelfs na kritiek van de parlementaire meerderheid:

Een van de grootste boeteverhogingen vindt plaats voor het door rood rijden. Deze stijgt met 12,5 procent van 80 naar 90 euro. Voor automobilisten, die veel vaker door verkeerscamera’s bij hun verkeerslichten worden betrapt, is de boete veel hoger: zij moeten 300 euro betalen voor het rijden door rood licht.

“Het valt niet te ontkennen dat de verhogingen met financiën te maken hebben, ze komen het gedrag van weggebruikers niet ten goede”, zegt hoogleraar verkeerspsychologie De Waard. Hij wijst erop dat er in Nederland al aanzienlijk hogere verkeersboetes worden opgelegd dan bijvoorbeeld in Duitsland. “Als de boetes heel laag zouden zijn en vervolgens zouden worden verhoogd, zou dat effect kunnen hebben. Maar als een boete al 380 euro bedraagt ​​en vervolgens oploopt tot 420 euro, waar hebben we het dan over?”

Om echt gedragsverandering te bewerkstelligen zijn andere maatregelen nodig, zegt hij. “Het is heel saai, maar de meest effectieve oplossing is om het ongewenste gedrag onaantrekkelijk of onmogelijk te maken.” Hij geeft het voorbeeld van een woonwijk waar mensen automatisch langzamer gaan rijden. “Dit laat zien dat je niet snel kunt rijden. Hetzelfde kun je ook doen op snelwegen, door ze bijvoorbeeld smaller te maken.”

Op verzoek van de Tweede Kamer hebben de ministers van Justitie vaak alternatieven onderzocht. Zo onderzocht minister Van der Steur in 2015 of een progressief boetesysteem zinvol zou zijn. De eerste boete voor een verkeersovertreding is laag, maar loopt op als mensen vaker over de streep gaan.

Zijn opvolger Blok liet het nader onderzoeken, maar stelde dat een groot nadeel is dat boetes in eerste instantie op naam van de voertuigeigenaar worden betaald. Als er meerdere schuldige bestuurders in de auto zitten, komt de oplopende boete terecht bij de persoon op wiens naam het kenteken staat.

Er is ook periodiek voorgesteld een systeem van op inkomen gebaseerde boetes in te voeren, waarbij rijkere mensen een hogere boete krijgen. Dit systeem stuit echter op bezwaren van verschillende politieke partijen, waaronder de VVD. Zij zijn van mening dat “een overtreding een overtreding is, ongeacht je inkomen.”

Verkeerspsycholoog De Waard suggereert een ander systeem. Volgens een van de door hem uitgevoerde onderzoeken schrikken de meeste financiële maatregelen ondernemers niet echt af. “Ze moeten vaak snel ergens heen en de boetes accepteren.”

Wat werkt, zegt hij, is het tegenhouden van automobilisten. De politie houdt vervolgens mensen langs de kant van de weg aan en vertelt wat ze hebben gedaan, ook bij lagere snelheidsovertredingen. De Waard: “Nu is een bekeuring heel administratief. Je kunt mensen beter aanhouden en vertellen wat ze fout doen. De straf moet zo snel mogelijk volgen op de overtreding.”

“Ik heb eerder een tijdelijke ‘aanhouding’ voorgesteld als maatregel voor zakelijke verkeersgebruikers die minder gevoelig zijn voor boetes”, vervolgt hij. “Ze houden er niet van om hen extra uitstel te bezorgen, maar als ze dat wel doen, is het een vrijheidsstraf, en het is een zeer zware straf. Dit is voor advocaten niet acceptabel, omdat ze het disproportioneel vinden.”