Rembrandt, een baardloze jongeman van achttien jaar, had al talent, zoals te zien is op zijn schilderij van de brillenverkoper in Leiden.

In het Duits heb je het woord. wisselvallig, door de stijl van de artiesten in hun laatste jaren. Maar wat gebeurt er aan de andere kant? Bestaat er een jeugdige stijl die al de kiemen van een latere persoonlijkheid bevat?

In de Leidse Lakenhal hangt een mooie testcase. Het is een klein schilderijtje dat Rembrandt op zijn achttiende schilderde van een brillenverkoper: een man met tulband en oorbel toont een pince-nez die op zijn buik uit een doosje wordt gehaald. Het Leidse schilderij gaat tijdelijk vergezeld van drie van zijn soort. Samen brengen ze variaties op het thema ‘The Senses’: zien, horen, voelen, ruiken en (nog ontbrekende) smaak.

De brillenverkoper vertegenwoordigt… correct.

We weten niet waarom of voor wie Rembrandt deze serie maakte, maar er is een fantastische bron over de jonge kunstenaar die samen met zijn vriend Jan Lievens de grootste schilder van zijn tijd werd. In zijn autobiografie spreekt dichter en diplomaat Constantijn Huygens over deze twee, “beide nog baardloos en aan hun gezichten te zien meer kinderen dan jongeren”, die samenwerken en beiden blijk geven van duidelijk talent. Jan Lievens wint aan grootheid van visie en ook aan ambitie: “wat zijn jonge geest ook nastreeft, moet groots en subliem zijn.” Maar hij is ook gevoelig en kan kritiek moeilijk verdragen.

Lievens kon veel, maar kreeg geen les. De ander ‘concentreert zich graag met heel zijn hart op een klein plaatje en’, voegt Huygens met verrassend inzicht toe, ‘bereikt een resultaat waar je in de grotere werken van anderen tevergeefs naar zou zoeken.’ De vroege series van Rembrandt lijken een leuke demonstratie van wat Huygens waarneemt.

In die tijd hadden zintuigen de reputatie elegant en elegant te zijn, geschikt voor het decoreren van de woonkamer. Het was mode. Rembrandt wist ook dat hij zijn publiek moest bereiken. In zijn jeugdwerk deed hij het zoals hij altijd zou doen: hij kleedde een oud verhaal aan alsof het echt was, hij gaf er beweging aan en zette er een dramatisch licht op.

Rembrandt Weergave Het is niet zo goed als de schilderijen die hij kort daarna zou maken, maar de magische formule is er al.

En je blijft zoeken. Marskramer probeert een bril te verkopen aan een man die hem op de grootte van zijn neus wijst. Zo’n weddenschap past niet bij pince-nez. Een ander slachtoffer heeft het al aangetrokken, maar ziet er nog steeds het nut niet van in. Meer potentiële klanten op de achtergrond.

Ook ingenieus is de manier waarop Rembrandt de borst van de koopman schildert: met heldere lijnen die glazen en vergrootglazen voorstellen, gerangschikt in rijen.

Waarschijnlijk heeft de jonge Rembrandt dit schilderij snel geschilderd, bijna als een tekenfilm, maar de dynamiek is volledig doordacht. Zelfs toen hij bijna een kind was, was hij al een meesterverteller, in staat oude thema’s tot leven te brengen, met een vroeg ontwikkeld besef van de inherente wanorde van het bestaan.

Delen





E-mail de redacteur