Duitse orgelbouwer gaat “hyperorgel” Laurenskerk Rotterdam bouwen

Dat werd dinsdagmiddag bekend gemaakt tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Rotterdamse kerk. Het bedrijf Hermann Eule Orgelbau, bestaande sinds 1872 en gevestigd in Bautzen, Duitsland, heeft bijgedragen aan de bouw van het barokorgel Utopa in het Orgelpark in Amsterdam, Nederland. De orgelbouwer werd beroemd in Duitsland met instrumenten in onder meer Leipzig (Nicolaikirche) en Trier (Constantijnbasiliek).

De komende jaren zal het bedrijf werken aan wat een ‘hyperorgaan’ wordt genoemd. Volgens Laurens-organist Hayo Boerema hebben verschillende orgelbouwers uit binnen- en buitenland biedingen uitgebracht op dit werk. Uiteindelijk kwamen er twee buitenlandse bedrijven bij, waarna Orgelbau Eule de baan kreeg.

Het plan ‘HyperOrgel Rotterdam’ bestaat uit twee fases. In de eerste fase wordt het grote Marcussenorgel gerenoveerd en uitgebreid met enkele stemmen. Het instrument uit 1973 krijgt tevens een tweede elektrische speeltafel, die zich op de begane grond van de kerk bevindt en verrijdbaar is. Deze fase van het orgelplan, die 2,2 miljoen euro kost, moet in 2027 eindigen.

In de tweede fase, waarvoor nog eens 1,1 miljoen euro nodig is, gaat Eule Orgelbau een nieuw digitaal koororgel bouwen met zo’n 25 stemmen in het kerkkoor. Dit instrument maakt gebruik van de pijpen van het Pels-orgel van de Heilige Familiekerk in Rotterdam, die de Laurenskerk eerder voor dit project ontving.

Het laatste ‘hyperorgel’, dat in 2028 klaar moet zijn, zal straks een instrument zijn waarop drie orgels vanaf één speeltafel kunnen worden bespeeld: het grote hoofdorgel, het kleine Pels-koororgel in het kerkkoor en het nieuwe koororgel van Orgelbau Eule.

Tijdens de presentatie sprak de voorzitter van stichting Hyperorgel Rotterdam, Andries Ponsteen, van een “spectaculair” project. Hij legde uit hoe het toekomstige instrument de oorspronkelijke klank en mechanische structuur zal behouden, terwijl het een orgel zal creëren met veel nieuwe mogelijkheden met behulp van de nieuwste digitale en elektrische technieken. Volgens Ponsteen is voor Orgelbau Eule gekozen omdat het bedrijf een traditie van vakmanschap en ervaring heeft in de moderne (hyper)orgeltechnologie.

Hans Fidom, hoogleraar orgelkunde aan de VU Amsterdam en adviseur van het project, liet zien hoe de Deense orgelbouwer Marcussen, die in 1973 het grote orgel in de Laurenskerk voltooide, in zijn tijd al een vernieuwende bouwer was. Het Laurensorgel, het grootste van Nederland, is in essentie een neobarok geïnspireerd instrument, maar heeft tegelijkertijd een vleugje stijl van de Franse bouwer Cavaillé-Coll. Volgens Fidom is het indrukwekkend hoe Marcussen vijftig jaar geleden deze verschillende klankconcepten tot één geheel wist te verenigen, waardoor er een bijzonder orgel ontstond. Volgens Fidom is Marcussen “de orgelmaker van het naoorlogse Europa” en kan het instrument nog steeds “de weg wijzen” voor grote stadsorgels in de 21e eeuw.

de droom van het kind

Tijdens de presentatie vertelde organist Hayo Boerema hoe hij als Groninger kind opgroeide met de muziek van Bach en Buxtehude en bekend was met de orgels van Schnitger en Hinsz. Pas later leerde hij de Franse orgelmuziek van Franck en Widor kennen, evenals het orgeltype van Cavaillé-Coll. Op dat moment kwam ook het Laurensorgel in zicht.

Voor Boerema was het een kinderdroom die in vervulling ging toen hij samen met zijn voorganger Johann Th. Lemckert ging studeren en les kreeg in de Laurenskerk. In 2005 werd hij benoemd tot kerkorganist. Vanaf 2012 werden er plannen gemaakt om het hoofdorgel te restaureren. Dat is hard nodig, want volgens Boerema zijn er de afgelopen jaren veel dingen in de orgelkas met plakband vastgebonden, zijn pijpen ingestort en van binnen ‘sissen en kraken ze’.

Gaandeweg ontstond het plan om via de restauratie Marcussens instrument via nieuwe mogelijkheden en technieken ‘een stap verder’ te brengen en daarmee duurzaam te maken voor de toekomst. Volgens Boerema moet het ‘hyperorgel’ binnenkort een nieuwe impuls geven aan de cultuur van het orgel en de religieuze muziek bij Laurens. “Het beste wat de muziekcultuur te bieden heeft, is hier straks te vinden.”

Mahler

Boerema legt desgevraagd uit wat de uitbreiding van het hoofdorgel in de eerste fase van de restauratie inhoudt. Het gaat om het toevoegen van een reeks kritische registers (waarschijnlijk vier registers van 2,5 meter) die het orgel meer draagvermogen geven. “En tenslotte is de hobo, die sinds 1973 vermist is, weer in opkomst.”

Voordat het orgel volgend jaar gerestaureerd wordt, wil de organist nog snel enkele cd’s met Widor’s muziek opnemen en de laatste opname maken van zijn Messiaen-project. “Een goed document van hoe het was.”

Hij zegt dat hij tot tranen toe zal huilen als hij twee jaar lang zijn instrument niet kan bespelen. “Ik ga een tussenjaar nemen.” Maar hij weet wat hij kan verwachten. “Hier kunnen we het geen orgelpark noemen, maar intern spreken we over een orgelparadijs.”

“We kunnen het hier geen orgelpark noemen, maar intern spreken we over een orgelparadijs” – Hayo Boerema, organist Laurenskerk Rotterdam

Waar droom jij van als je denkt aan 2028, als het project helemaal af moet zijn? Boerema: “Ik denk hierbij aan wekelijkse orgelconcerten, maar ook aan het beoefenen van religieuze muziek. Als we hier nu een gelijkmatig lied hebben, missen we een orgel in het koor dat bij dat repertoire past. En als ik denk aan de opening over vier jaar, droom ik dat we Mahlers tweede symfonie, de “Auferstehung”, hier met koor en orgel kunnen uitvoeren. “Het zou fantastisch zijn.”