Harde woorden en minder subsidies voor ITA: wat gebeurt er bij het Amsterdamse theatergezelschap?

Dit is een belangrijke verandering in de theaterwereld: het Internationaal Theater Amsterdam (ITA) is van een groot gezelschap naar een middelgroot gezelschap gegaan. Althans, dat is het advies dat het ministerie van Cultuur aan het ministerie van OCW geeft voor de komende meerjarige subsidieperiode. Als het kabinet dit advies overneemt, betekent dit een verlaging van ruim 1,5 miljoen euro op de bijdrage: van de gevraagde 3.553.223 euro naar de aanbevolen 2.022.500 euro. 1,5 miljoen is ongeveer 20 procent van het ITA-budget van 7,5 miljoen.

Het advies van de raad gaat over de Culturele Basisinfrastructuur (bis), een meerjarige cultuursubsidie van het Rijk voor de periode 2025-2028. Qua advies wordt het gezelschap voorbijgestreefd door de Rotterdamse Schouwburg en de Nationale Schouwburg in Den Haag, die beide 3.375.200 euro ontvangen. De raad schrijft: “De plannen voor de Rotterdamse Schouwburg en het Nationale Theater zijn in alle opzichten (artistieke kwaliteit, maatschappelijk belang en bereikbaarheid) beter dan die van de ITA. De raad heeft zich de afgelopen subsidieperiodes kritisch uitgelaten over de plannen van ITA, vooral op het gebied van artistieke expressiviteit, diversiteit, reisbeleid en talentontwikkeling. “Er zijn weinig verbeteringen te zien in de huidige plannen.”

Dit zijn opmerkelijk harde woorden. Wat is er gebeurd?

De afgelopen jaren kreeg het bedrijf onder leiding van Ivo van Hove (van 2001 tot september 2023) te maken met grote problemen: onvrede onder technici en een te hoge werkdruk. In april 2022 gingen ze in staking. Ook kreeg het bedrijf kritiek omdat het in de rest van Nederland te weinig speelde, kritiek die de raad nu herhaalt in het subsidieadvies.

Ook vanuit artistiek oogpunt merkt de raad op: ‘het blanke mannenperspectief’ domineert de afgelopen jaren het repertoire, schrijft de raad. Bovendien zou er, ondanks de komst van de nieuwe directeur Eline Arbo in september 2023, onvoldoende sprake zijn van een ‘richtingsverandering’ ten opzichte van voorgaande jaren. De instelling ‘lijkt op dezelfde weg voort te gaan als voorheen’. Het gemeentebestuur vindt dit verrassend, gezien het profiel van de nieuwe artistiek directeur. “Juist omdat het bestuur vertrouwen heeft in het nieuwe management – mede door de grote betrokkenheid – is het verrassend dat in de plannen niet wordt nagedacht over hoe deze maatschappelijke betrokkenheid alle activiteiten en niveaus van het bedrijf zal bereiken. “Het gemeentebestuur hoopte ook op meer inclusiviteit van een bedrijf in een diverse stad als Amsterdam.

Internationale

De raad is zeer positief over de internationale aantrekkingskracht en het belang van ITA. Het verlies van de primaire status van het bedrijf betekent echter dat er formeel geen extra budget voor internationale excellentie kan worden toegewezen. Dit heeft opnieuw gevolgen voor ITA, omdat internationale suppletie alleen aan een groot bedrijf kan worden verleend. Clayde Menso, directeur-generaal van ITA, zegt dat hij “volledig verbijsterd is. Dit tast onze reputatie nationaal en internationaal aan en we kunnen onze ambitie om kwalitatief hoogstaand artistiek theater te presenteren nu niet waarmaken. Gelukkig heeft het gemeentebestuur onze internationale uitstraling en de aanstelling van Eline Arbo als artistiek directeur positief gewaardeerd. Het stadsbestuur brengt ons theater en het hele complex in gevaar, en wij begrijpen niet waarom. “Het is nog te vroeg om te beslissen welke stappen we eventueel zullen ondernemen.”

Naast de Rijksoverheid ontvangt ITA ook subsidie van de gemeente Amsterdam. De Amsterdamse Kunstraad was in juni dit jaar enthousiast over de ITA, maar bood ook een korting van 1,3 miljoen op het gevraagde bedrag. ITA ontvangt nu 11.403.068 euro van de gemeente Amsterdam. Dit heeft vooral te maken met het doel van duurzaamheid. Het bedrijf wil zijn ecologische voetafdruk verkleinen door middel van efficiënte rondleidingen en live-uitzendingen.

OpmerkingenVerrassende nieuwkomers en uitvallers

Verken het noorden

Meer vrijheid, dat is waar het literaire festival en het productiehuis naar op zoek zijn Verken het noorden Leeuwarden kijkt er naar uit nu het een meerjarige overheidssubsidie heeft gekregen. Ook economisch boeken ze enige vooruitgang, zegt CEO Mark Hospers. “Eerst kregen we subsidie van het Fonds Podiumkunsten en het Fonds voor de Letteren, waarmee we verbonden waren aan fondsen binnen die disciplines. “Nu hebben we meer ruimte om te experimenteren.” Ook voor Fryslân is het goed nieuws, denkt hij: “In dit gebied zijn er niet veel mogelijkheden voor literaire ontwikkeling, mensen komen hier samen en er wordt veel nieuws gecreëerd.”

Hollandse barok

hoewel Hollandse barok Na een positieve evaluatie van de Raad voor Cultuur te hebben ontvangen, moest het zijn positie als enige gezelschap in de ensemblecategorie opgeven, waarbij werd opgemerkt dat het gezelschap op het moment van de aanvraag “kwetsbaar leek vanuit organisatorisch en financieel oogpunt” en daarom lijkt ‘minder stabiel’. Ook het Fonds Podiumkunsten komt niet in aanmerking voor meerjarige subsidies. “We zijn er helemaal kapot van”, zegt organiste en klaveciniste Tineke Steenbrink, samen met haar tweelingzus en violiste Judith oprichtster van Holland Barok. Ze weet niet wat ze nu moet doen. Het lijkt duidelijk dat het voortbestaan van de Nederlandse barok op het spel staat.

Camerata Trajectina

Ook het setje Camerata Trajectina – hoeder van de Nederlandse muziekcultuur – ziet al haar meerjarige subsidies verdampen. Ondanks de positieve beoordeling kwam het gezelschap zowel bij het Fonds Podium Kunsten als bij de gemeente Utrecht “onder de grens” terecht, zo meldt artistiek directeur Arjen Verhage. Tot vier jaar geleden vroeg Camerata Trajectina subsidies aan per project, zo’n twee per seizoen. Door bijdragen gedurende meerdere jaren kon het bedrijf zich blijven ontwikkelen. “Het in kaart brengen van het Nederlandse klassieke muziekleven door de eeuwen heen vergt veel onderzoek en inspiratie. Na vijftig jaar bevinden we ons op een keerpunt, waar muzikanten van het begin plaats maken voor een nieuwe generatie. “Je moet ook continuïteit kunnen bieden.”

Pakhuis de Zwijger maakt zich geen zorgen dat de landelijke cultuursubsidie niet wordt verlengd.

Zwijger Pakhuis

Oeds Westerhof, directeur van het cultureel centrum Zwijger Pakhuis Hij maakt zich geen zorgen dat de Nationale Cultuursubsidie niet wordt uitgebreid: “Je kunt op twee manieren subsidie aanvragen. Dit kan via de Culturele Basisinfrastructuur van de Raad voor Cultuur of via diverse fondsen. “We hebben een aanvraag ingediend bij de Basisinfrastructuur en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.” De Nationale Cultuurbeurs ging uiteindelijk naar De Balie en het Stimuleringsfonds kende een bedrag van 2.200.000 euro toe aan Pakhuis de Zwijger. “Daar ben ik heel blij mee en op deze manier kunnen we doorgaan met alle mooie plannen waar we hier aan werken.”

PAPIERBAK

Na 25 jaar staat de toekomst van de Utrechtse kunstruimte op het spel PAPIERBAK, fundament van de hedendaagse kunst, presentatieruimte en postacademisch instituut in één, aan een zijden draadje. De instelling kreeg in één week tijd twee slechte berichten: woensdag een negatief advies van de Raad voor Cultuur voor een meerjarige rijkssubsidie en vorige week het besluit van de gemeente Utrecht om BAK geen vierjarige gemeentesubsidie te verlenen. ‘Dramatisch’, noemt BAK-directeur Maria Hlavajova het. BAK heeft in totaal ruim 1,7 miljoen euro meerjarige subsidie aangevraagd bij het Rijk en de gemeente Utrecht (bij de overheid als presenterende instelling en als postacademische opleiding), met een budget van ruim 2 miljoen voor 2025. Is er een toekomst voor BAK zonder meerjarige subsidies? “Ik zou heel graag ja willen zeggen, maar op dit moment weet ik niet hoe. Hoe dan ook, het kan niet op dezelfde manier.”

HipHopHome

“Wij zijn verrast en verward”, zegt Aruna Vermeulen, directeur van de HipHopHome in Rotterdam, een instituut dat vier jaar geleden tot zijn eigen verbazing de basisinfrastructuur betrad en deze nu, verrassend genoeg, weer heeft verlaten. “Wat volgens mij fout gaat: de gemeente vraagt ons als niet-traditionele organisatie om het veld te vernieuwen en uit te breiden, maar dan meten ze met oude indicatoren. Onze inhoud, werkwijze en dynamiek passen zich aan hiphop aan, maar zij herkennen het niet in onze reportages en plannen. “We missen een diepere interesse in ons genre.”

Andrea Voets

“Het wachten is voorbij”, zucht harpist en ‘muziekjournalist’ Andrea Voets, dat onlangs is opgenomen in de meerjarige subsidie van het Fonds Podiumkunsten. “De afgelopen vier jaar heb ik de helft van mijn tijd besteed aan fondsenwerving. We konden pas verder met een plan als het geld beschikbaar was. Zo’n meerjarige subsidie maakt een groot verschil. Nu kunnen we het doen.” Voets werkt aan optredens en podcasts rond Geschiedenis van het millennium: Hierin praten millennials over de keerpunten in de wereldgeschiedenis waarvan zij getuige zijn geweest. Voets maakt ook een soloprogramma en een documentaire over de sociale logica van muzikanten.

Concertgebouw Jazz Orkest

Hij Concertgebouw Jazz Orkest (JOC) kreeg onlangs steun van het Fonds Podiumkunsten, maar gaat nu als enige jazzensemble over op een meerjarige overheidssubsidie. “Het was een bewuste keuze”, zegt commercieel directeur Jennie Duif. “We zijn heel blij dat jazz en geïmproviseerde muziek nu een plek hebben in het culturele ecosysteem.” Voor de nieuwe zittingsperiode leek de raad zich vooral te richten op rust en regelmaat, dus het JOC betwijfelde of die van toepassing zouden zijn, zegt Duif. “We constateerden dat meerjarige overheidssubsidies zich lange tijd vooral richtten op klassieke muziek, met uitzondering van De Staat. Alleen al daarom vonden wij het belangrijk om te solliciteren. En als je er eenmaal mee aan de slag gaat, een proces dat maanden duurt, dan ga je er natuurlijk in geloven.”

Mmv Hanna Hosman, Joost Galema, Peter van der Ploeg, Thomas van Huut, Wouter Geerts