Het elegante Huis Ravesteyn reageerde op het strenge Huis Rietveld Schröder

“Moderne architectuur is geen plein, ze leeft”, staat gegraveerd op een van de straatstenen met teksten bij de ingang van Huis Van Ravesteyn in Utrecht. Dit is een uitspraak van Sybold van Ravesteyn (1889-1983) uit 1935, de architect van het huis waarin hij in 1933 met zijn tweede vrouw, Annie van Geelkerken, en hun éénjarig zoontje Charles woonde. Verrassend genoeg, tien jaar eerder was Van Ravesteyn zelf een voorstander van het ‘geloof van het plein’, zoals Theo van Doesburg ooit de door hem opgerichte kunstbeweging De Stijl noemde. Net als Stijllid Gerrit Rietveld, ontwerper van het Rietveld Schröderhuis (1924), gelegen niet ver van Huis Van Ravesteyn aan dezelfde laan, ontwierp Van Ravesteyn vervolgens “elementaire” meubels gemaakt van zwaar gelakte monochromatische houten latten en rechthoekige oppervlakken. Later in de jaren twintig werd Van Ravesteyn, als architect van de Nederlandse Spoorwegen, met zijn betonnen seinhuizen op pootjes, een pionier van de Nieuwe Zakelijkheid of Nieuwbouw in Nederland. Maar begin jaren dertig sloeg hij een andere weg in, zoals zijn huis in één oogopslag duidelijk maakt. Met zijn bolle en holle gevels van okergele baksteen en glas is het je eerste ervaring met de ‘neo-barok’.

vrouwelijke rondingen

Van Ravesteyns verhaal is dat zijn overgang naar de neobarok tot stand werd gebracht door zijn tweede vrouw. Ze begon in 1930 in huize Van Ravesteyn als oppas voor hun vier kinderen en werd al snel zwanger van de eigenaresse van het huis. Een jaar later trouwde Van Ravensteyn met haar na een snelle scheiding van zijn eerste vrouw en zijn nieuwe vrouw, tien jaar jonger, zou hem inspireren tot het creëren van zijn elegante neobarokke huis.

dat is niet uitgesloten Blokken, de roman van Ferdinand Bordewijk uit 1931 over een niet nader genoemd totalitair land geïnspireerd door de Sovjet-Unie, promootte zijn afvalligheid. Het is goed mogelijk dat Van Ravesteyn als bewonderaar van het Russische constructivisme onder de indruk was van de prachtige tirade van een ‘stem uit het verleden’ tegen het geloof van het plein. Blokken. “Het blok is jouw god en toch kun je de natuur niet omkeren”, zegt de stem tegen de gelovigen op het plein. “Jullie zelf, mannen, strelen de rondingen van je vrouwen in je sensuele genot. Hoe zou jij je voelen als de streling van jouw handen op emmers zou vallen? Je vergeet dat de aarde rond is, dat ze om de zon draait, waarvan de kleuren in de regenboog uiteenvallen als de ronde druppels vallen.

Nog meer dan de buitenkant lijkt het interieur van Huis Van Ravesteyn het huiselijke antwoord. mysterieus Rietveld Schröderhuis. Terwijl in het eerste (en enige) De Stijl-huis het plein genadeloos regeert, buigen en buigen muren en meubels in het eerste neobarokke huis van Nederland. Zo heeft de enige kamer op de begane grond niet alleen een S-vormige wand en een zacht platenplafond met elegante baleinen, maar ook binnenwanden met antieke houten lambrisering met afgeronde hoeken. Op het parket liggen vloerkleden en bij de ‘zwevende’ werktafel, die net als de eettafel slechts één dunne stalen poot heeft, staat een door Van Ravesteyn ontworpen stalen buisstoel met enorme krullen als voorpoten. Het meest opvallende zijn twee kandelaars en een porseleinen klok waarvan de krullen ontelbaar zijn en die bedoeld lijken te zijn als een provocatie van de goede smaak.

Huis Van Ravesteyn betekent echter geen totale breuk met het geloof van het plein. Integendeel, ook in het neobarokke huis, de beroemde triade van Nieuwe Bouwen, heerst ‘licht, lucht en ruimte’. Zo komt er in de kamer op de begane grond veel licht binnen via de gebogen glaspui en op de bovenverdieping zijn de drie slaapkamers voorzien van grote ramen, waarvan één rond. Huis Van Ravesteyn heeft ook platte betondaken, waarvan er één dienst doet als terras. En naast de keuken en de kleine hal met wenteltrap is de begane grond een grote open ruimte die dienst doet als woonkamer, werkkamer en eetkamer en lijkt op de bovenverdieping van het Rietveld-Schröderhuis.

De puristische aanhangers van Nieuwe Bouwen reageerden echter negatief op Van Ravesteyns synthese tussen Nieuwe Bouwen en de barok. Hun kritiek kwam neer op het feit dat de neobarok noch ‘puur’, noch ‘eigentijds’ was. Zo merkte de bekendste nieuwe Nederlandse bouwer, JJP Oud, op dat Van Ravesteyns werk hem meer deed denken aan ‘de geest van mijn oude tante dan aan de vrolijke configuratie van het leven in onze tijd’.

Neobarokke dierenverblijven

Van Ravesteyn verdedigde zichzelf door te stellen dat mensen zelfs in het machinetijdperk ‘visuele schoonheid van de architectuur eisten’. Maar de apostelen van de zuiverheid van het Nieuwe Bouwen wilden niets met schoonheid te maken hebben. In 1938 zegde Van Ravesteyn zijn lidmaatschap van De 8 en Opbouw op.

Zo werd hij een succesvol persoon in de Nederlandse architectuur. Eind jaren dertig bouwde hij onder meer de neobarokke dierenverblijven van Diergaarde Blijdorp in Rotterdam.

Tijdens de Duitse bezetting ontwierp hij als hoofdarchitect van de Nederlandse Spoorwegen een ‘salonrijtuig’ voor de Reichskommissar für die besetzten Niederländischen Gebiete Arthur Seyss-Inquart. Hij gaf de auto veel gekruld houtsnijwerk en ornamenten. Maar tot zijn verbazing reageerde de Oostenrijker Seyss-Inquart op zijn neobarok als een nieuwe Nederlandse bouwer: ze verwijderden alle ornamenten.

Van Ravesteynhuis. Prins Hendriklaan 112, Utrecht. Open: donderdag en vrijdag van 11.00 tot 15.00 uur. Informatie: www.hendrickdekeyser.nl/museum Visit/huis-van-ravesteyn-utrecht

Delen





E-mail de redacteur