Het Openbaar Ministerie kan een onschendbare ambtenaar nog steeds vervolgen

De strafrechtelijke immuniteit van overheidsfunctionarissen staat ter discussie. In feite kan het Openbaar Ministerie overheidsfunctionarissen vervolgen. Dit is de uitspraak van het Gerechtshof Den Haag in een procedure die was aangespannen door twee begunstigde ouders.

Advocaat Anis Boumanjal vertegenwoordigde beide ouders. “Het Openbaar Ministerie houdt al lange tijd vol dat zolang een ambtenaar niet voor zijn eigen voordeel en dus in het belang van het openbaar bestuur handelt, hij niet wordt gestraft. Dit is niet langer het geval.”

Het Openbaar Ministerie kon alleen overheidsfunctionarissen vervolgen als er sprake was van officieel wangedrag waarbij persoonlijk voordeel uit een specifieke overtreding voortkwam. Bijvoorbeeld het aannemen van steekpenningen om iets te vergeven. De rechtbank Den Haag vindt nu dat het Openbaar Ministerie ook andere zaken moet onderzoeken, als daar aanleiding toe is.

De advocaat benadrukt dat de uitspraak van de rechter betrekking heeft op ambtenaren die buiten hun controle treden, maar daar zelf niet van profiteren. “Zelfstandig, op zichzelf, mensen op een fraudelijst zetten en vervolgens zeggen dat ze dat deden ter wille van de fraudebestrijding.” Volgens Boumanjal gebeurde dit bij de uitkeringen.

Hij noemt overheidsfunctionarissen die in de uitkeringskwestie in hun eentje mensen selecteerden op basis van hun etniciteit. “Als je het zelfstandig en bewust doet, dan ben je in mijn ogen geen bonafide ambtenaar, maar iemand die simpelweg slechte bedoelingen heeft. Dat is het verschil.”

De vraag blijft wat dit precies gaat betekenen voor ambtenaren, denkt Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Er zal sprake moeten zijn van een ernstige mate van schuld. Schending van fundamentele rechten bijvoorbeeld.”

Daarom wil hij de uitspraak van het Hof niet veel langer verlengen. “Ik denk niet dat je die stap nu moet zetten, want ook de kwestie van de uitkeringen is een heel bijzonder geval.”

Volgens hem staat er al enige tijd ter discussie over de immuniteit van ambtenaren. Ook een deel van de Tweede Kamer zou vóór afschaffing zijn. Maar tegenstanders vrezen dat ambtenaren te voorzichtig zullen worden.

Bröing legt uit dat een ambtenaar een overheidsfunctionaris is, maar ook zelfstandig initiatieven moet kunnen nemen. “Als ze niet oppassen, gaat dit heel ver het criminele domein in.”

Bas van Weegberg van vakbond FNV is niet direct verrast door de uitspraak. Volgens hem is strafrechtelijke vervolging de laatste stap. “Natuurlijk gaat er veel mis als je daar uiteindelijk terechtkomt.”

Hij ziet vooral een rol voor de overheid als werkgever. “Politici moeten beleid formuleren dat in overeenstemming is met de rechtsstaat. Beleid dat niet discrimineert of racistisch is. De overheid heeft als werkgever een belangrijke rol bij het beschermen van de eigen bevolking, maar ook bij het geven van het goede voorbeeld.”

Voor de twee begunstigde ouders komt de beslissing van de rechter te laat. In hun rapport wordt gesproken over discriminatie in 2008, 2013 en 2014. De discriminatie vervalt na zes jaar. Ook achtte de rechter de gronden voor strafrechtelijke vervolging van belastingambtenaren onvoldoende.

Voor de ouders was het slecht nieuws, zegt hun advocaat Boumanjal. “Helaas leidt de uitspraak in deze specifieke zaak niet tot daadwerkelijke vervolging. Maar ze hebben wel de weg vrijgemaakt voor de toekomstige generatie. En dat is echt de verdienste van deze twee voorstanders.”