Na de oorlog probeerde de Amsterdamse trammaatschappij GVB tevergeefs geld in te zamelen voor het vervoer van joden.

Dat blijkt uit het onderzoek van filmmaker Willy Lindwer (77) en schrijver Guus Luijters (80). Tijdens het maken van de film en het gelijknamige boek. Verloren stad Ze vonden 23 ongepubliceerde facturen die het GVB naar de nazi’s stuurde voor de verhuur van trams.

De Duitsers gebruikten de voertuigen om Joden van gevangenissen naar Amsterdamse stations te vervoeren. Op de facturen staat hoeveel trams de nazi’s gebruikten, waar ze reden, op welke dagen en tijden. Het laat het belang zien dat trams hadden voor het vervoer van joden in Amsterdam.

Over de auteur
Thom Canters is algemeen verslaggever voor door Volkskrant.

Tussen half juli 1942 en eind augustus 1944 werden in totaal negenhonderd reizen gemaakt. Volgens onderzoekers werden er ongeveer 48 duizend Joden vervoerd. In 1940 woonden er tachtigduizend joden in Amsterdam.

Aan de hand van de debiteurenboeken van het GVB kon de authenticiteit van de facturen worden vastgesteld, zegt emeritus hoogleraar Johannes Houwink ten Cate.

Houwink ten Cate bekleedde vijftien jaar lang de leerstoel Holocaust- en Genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam en informeerde onderzoekers over het bestaan van de facturen. Hij ontdekte het tijdens onderzoek in de jaren negentig. “Ik heb er spijt van dat ik hier niet eerder iets mee heb gedaan”, zegt hij.

‘Beangstigende precisie’

Volgens Houwink ten Cate zijn de facturen met “angstaanjagende precisie” gemaakt. Hierdoor konden onderzoekers uit de facturen afleiden dat Anne Frank en haar gezin met een van de transporten reisden. Eén van deze facturen heeft betrekking op een transport gedateerd 8 augustus 1944 van de gevangenis Weteringschans naar het Centraal Station. Dat is dezelfde dag dat Anne Frank en haar gezin naar Westerbork werden gedeporteerd.

“Er bestaat geen twijfel” over het feit dat Anne Frank en haar gezin met GVB-trams werden vervoerd, zegt Houwink ten Cate. Samen met de onderzoekers raadpleegde hij de transportlijsten in de archieven van het Rode Kruis. Daarop staan de namen van de ruim zeventig joden die op 8 augustus vanuit de gevangenis naar Westerbork zijn gedeporteerd.

“Die dag was er maar één transport van Amsterdam Centraal naar Westerbork”, legt Houwink ten Cate uit. “Dat betekent dat ze die dag vanuit de gevangenis naar Amsterdam Centraal zijn vervoerd.”

Ik heb nooit geld ontvangen

Volgens onderzoekers heeft het GVB nooit geld ontvangen voor dit transport. De rekening van 80 florijnen (vandaag 544 euro) overeenkomend met de maand augustus is nooit betaald. Hetzelfde geldt voor een eerder ingediende factuur.

Ook na het einde van de oorlog probeerde het GVB de niet vergoede kosten te verhalen via het gemeentelijk incassobureau. Op de verzendfactuur van augustus staat vermeld dat het in december 1945, na de bevrijding, ter afhaling is afgeleverd.

Ruim een jaar later, in januari 1947, noteert de accountant op de factuur: “Er is nog geen compensatie ontvangen.” Het is onduidelijk bij wie het incassobureau de kosten heeft geïncasseerd.

Er zijn geen excuses

Het GVB heeft nog geen excuses aangeboden voor haar rol bij het vervoeren van joden. Bijna twintig jaar geleden deed de NS dat. Net als het GVB stuurde de NS facturen naar de nazi’s voor het vervoer van ruim honderdduizend Joden.

In 2019 beloofde de NS schadevergoeding te betalen aan overlevenden van de Holocaust.

Leave a Reply Cancel reply