Zweedse vaders nemen het meeste zwangerschapsverlof ter wereld. Wat is de formule voor succes?

Het beeld van de vagebond. lattepappor – een Zweedse term bedacht voor ouders met een kinderwagen in de ene hand en een cappuccino in de andere – hoort al jaren bij Stockholm. En dan zijn er de schuurvagncafé – Kinderwagencafés: horecagelegenheden die zo zijn ingericht dat je met een kinderwagen een kopje koffie kunt drinken, zonder dat je je ruimtelijke visie hoeft te testen.

Wereldstadserie

Er is geen stad zoals Amsterdam, maar veel vraagstukken die ons bezighouden, spelen zich ook in andere delen van de wereld af. In de wereldstadserie Wij onderzochten hoe andere steden dit aanpakken.

“Beide ouders kunnen in Zweden verlengd ouderschapsverlof opnemen”, zegt Charlotte Boström, auteur van Waarom Zweedse vrouwen niet gratis werken. “De stad is zo ontworpen dat je dingen kunt doen met je pasgeboren baby.” De Zweedse auteur, die sinds 2015 in Amsterdam woont, betwijfelt of het cliché van de kapucijnenvader in werkelijkheid helemaal klopt. “Maar het is beter om kinderen in Zweden te krijgen, dankzij de faciliteiten.”

Economische behoefte

Vijftig jaar geleden werd Zweden het eerste land ter wereld dat betaald ouderschapsverlof voor vaders invoerde. Dit was te wijten aan economische noodzaak: “De vraag naar arbeid was extreem hoog in de jaren zestig”, zegt professor Ann-Zofie Duvander (Universiteit van Stockholm), gespecialiseerd in partnervergunningen. Vrouwen waren nodig op de arbeidsmarkt. Dit betekende dat moeders ook gingen werken en daarvoor was het noodzakelijk om passend beleid te voeren. “Het doel was financiële onafhankelijkheid”, zegt Duvander. Zo werden er individuele belastingaangiften ingevoerd, ook voor getrouwde mensen.

Het oorspronkelijke beleid bestond uit zes maanden verlof, onder hen te verdelen. In de praktijk waren de dagen echter niet gelijk verdeeld: het percentage verlofdagen dat vaders opnamen bleef op 0,5 procent staan. “Dit komt doordat betaald verlof niet is ingevoerd op basis van de vraag naar gelijkheid onder de Zweedse bevolking”, zegt Duvander. Het was een economische beleidskeuze.

480 dagen licentie

Zweedse vaders krijgen nu in totaal 480 verlofdagen. De eerste 390 verdienen 80 procent van het dagsalaris en de overige 90 procent zo’n 25 euro per dag. Van de 480 dagen worden er 90 toegewezen aan de partner. Als ze niet worden opgenomen, vervallen ze. Ouders worden bijvoorbeeld aangemoedigd om vrije dagen op te nemen.

In 2022 genoten de leden van 30 procent van de 480 beschikbare verlofdagen. Dit betekent dat Zweedse vaders, waar ook ter wereld, volgens gegevens van de OESO de meeste verlofdagen opnamen.

“De Zweedse arbeidsmarkt is gericht op ouders”, zegt Duvander. Het is geen wonder dat we een dag vrij nemen vanwege een ziek kind. Stockholm is dan ook een hoofdstad met een groot aantal kinderen. Je ziet niet alleen veel ouders met kinderen op straat, maar ook veel speeltuinen en bibliotheken, ingericht voor de allerkleinsten. “Gezinnen verlaten de stad niet. Ze blijven”, zegt Duvander. In Amsterdam is dat anders, waar steeds meer jonge gezinnen de stad verlaten.

Nederlands zwangerschapsverlof

In Nederland hebben echtparen recht op één week volledig betaald zwangerschapsverlof, ook wel vaderschapsverlof, partnerverlof en vaderschapsverlof genoemd. Bovendien hebben paren recht op vijf extra weken zwangerschapsverlof, gelijk aan 70 procent van het dagloon. Dan is er nog de Wet op het Betaald Ouderschapsverlof: beide ouders hebben recht op 9 weken ouderschapsverlof, eveneens gelijk aan 70 procent van het dagloon. Tenslotte zijn er nog 17 weken onbetaald ouderschapsverlof te nemen.

In 2022 genoot 90 procent van de Nederlandse paren vijf dagen zwangerschapsverlof, blijkt uit de eerste evaluatie van Sociale Zaken van de Wet Invoering Aanvullend Moederschapsverlof. 74 procent maakte gebruik van 5 weken extra verlof. Voor de 40 procent van de groep die dit niet deed, was de reden financieel.

Dat gold ook voor de Amsterdammer Vincent Keizer (28). Vorig jaar werd hij vader van een dochter. Hij vroeg een extra vergunning aan en het bleek dat hij recht had op 19 euro per dag; Het extra vakantiegeld wordt berekend over het dagsalaris van het voorgaande jaar, toen je nog stagevergoeding ontving. “19 euro per dag is echt niet haalbaar met een gezin in Amsterdam.” Een week later keerde Keizer dus terug naar kantoor. “Dat was allesbehalve prettig. “Er vielen veel dingen op de schouders van mijn vriendin.”

Het gezin van Keizer is niet het enige waarin de zorg onvrijwillig primair bij de moeder ligt. 41 procent van de ouders van kinderen onder de 18 jaar geeft aan de zorg liever gelijk te verdelen. In de praktijk lukte dit slechts bij 9 procent van de gezinnen, zo blijkt uit de Emancipatiemonitor 2022 van het CBS.

Traditionele rolverdeling

“Vergeleken met andere westerse landen is Nederland relatief traditioneel als het gaat om de rolverdeling tussen mannen en vrouwen”, zegt Renske Keizer, hoogleraar Familiesociologie aan de Erasmus Universiteit. Vaders die in deeltijd werken, worden bijvoorbeeld nog steeds als minder ambitieus en loyaal gezien.

Het nu al begonnen genereuze echtparenverlof zou een cultuuromslag kunnen inluiden, zegt hoogleraar Keizer. Maar die verandering kost tijd. Daarom is het belangrijk dat de overheid in dit beleid investeert: het geeft het signaal af dat de rol van de vader even belangrijk is voor de ontwikkeling van een kind, en de rol van de moeder even waardevol is op de arbeidsmarkt.

“Scandinavische onderzoeken hebben aangetoond dat partnerverlof samenhangt met een grotere participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt, een afname van het aantal vrouwen dat ziekteverlof neemt en een stijging van hun inkomen”, zegt Keizer.

Traditionele dynamiek in Amsterdam

Ook Amsterdam ontkomt niet aan een relatief traditionele gezinsdynamiek, zegt Nadia van der Spek, onderzoeker bij het UMC Amsterdam en hoofd gezins- en relatietherapiepraktijk De Amsterdamse. “We zien dat mannen na de geboorte relatief snel weer aan het werk gaan.”

Van der Spek ziet in het overleg dat het voor ouders in Amsterdam minder vanzelfsprekend is om een groot deel van de zorg op zich te nemen. “Een moeder die ineens vier dagen gaat werken, trekt veel minder aandacht dan een vader die hetzelfde doet.” Dit wordt geholpen doordat een vader voor relatief korte tijd verlof kan opnemen. “Het puerperium is een cruciale fase voor de gezinsdynamiek. In deze maanden wordt de basis gelegd voor de verdeling van de zorgtaken.”

Boström merkte ook dat toen ze voor het eerst naar Amsterdam verhuisde, het vaak de moeders waren die parttime werkten. “Woensdagmiddag om 12 uur zag ik vrijwel alleen maar moeders op het schoolplein. En laten we het cliché van luizenmoeders nemen: zij kunnen ook vader zijn, toch?

Culturele verschillen

Van der Spek ziet in zijn praktijk geen Amsterdamse gezinsdynamiek. De subcultuur waarin een gezin zich bevindt speelt een belangrijke rol. “Culturele verschillen zijn aanzienlijk. Wanneer ben je een goede vader? Wanneer u hard werkt om uw gezin financieel te onderhouden of wanneer u thuis bent met uw kind?

Ook per sector zijn er verschillen. “In sectoren als de bouw, maar ook in het groot bedrijven – “Ouders hoeven niet bij elk advocatenkantoor terecht met uitgebreide verlofplannen.” Voor ouders met flexibelere banen, bijvoorbeeld goedbetaalde zelfstandigen, is het makkelijker om een groot deel van de zorg op zich te nemen. Maar jonge ouders staan nog steeds onder druk, zegt Van der Spek. “Ongelijk verlof en andere sociale verschillen tussen vaders en moeders hebben niet alleen invloed op de verdeling van de zorgtaken, maar ook op de band tussen vaders en kinderen en de relatietevredenheid.”

Sommige kantoren in Amsterdam maken hun eigen plannen. Zo biedt ING koppels zes weken betaald verlof en krijgen ouders bij adviesbureau &samhoud twee maanden verlof. “Het voelde als een luxe”, zegt senior consultant Job van Rooij (35), die eind februari terugkeerde van twee maanden verlof. Hun tweede dochter, Bibi, werd in december geboren. “Maar het mag geen luxe zijn. “Het krijgen van een kind is het belangrijkste moment van je leven.”

Volgens oprichter Salem Samhoud is het duidelijk dat een werkgever vaderschapsverlof stimuleert. “Daarvoor zou de overheid niet nodig moeten zijn. Deze politieke maatregelen komen zo’n tien tot twintig jaar te laat.”

Gelijkheid op spandoeken

Geen enkel systeem is zonder gebreken, en het Zweedse ouderschapsverlof is, net als het Nederlandse, niet zonder nadelen. “Het is belangrijk om kritisch te blijven”, zegt Duvander. Iets dat twintig jaar geleden vooruitstrevend was, werkt vandaag misschien niet meer. Vakanties worden voor 80 procent betaald, maar niet iedereen kan rondkomen.

Mensen met een laag inkomen, in het buitenland geboren mensen en mensen zonder vaste baan profiteren het minst van verlof, zegt Duvander. Op deze manier bevordert het systeem ook de ongelijkheid: niet tussen mannen en vrouwen, maar tussen sociale klassen.

Van Litouwen tot Korea

Zweden is niet het enige land met verlengd vaderschapsverlof. In Duitsland Partners krijgen twee weken lang een volledig salaris, waarna ze ruim een jaar ouderschapsverlof kunnen opnemen. In Japan Vier weken zwangerschapsverlof kan worden opgenomen tegen 80 procent van het salaris. In Litouwen Ouders krijgen ook dertig dagen, dat is bijna 80 procent van het dagsalaris. Koreaans Partners hebben recht op meer dan één jaar verlof. Het is echter onbetaald en daarom niet voor alle gezinnen realistisch.

Leave a Reply Cancel reply