Barbara Visser maakte film over urinoirkunstwerk Fontein: 'Ik had het gevoel dat Marcel Duchamp onzin praatte'

Volgens sommigen stond de min of meer vergeten barones Elsa von Freytag-Loringhoven (1874-1927), en niet Marcel Duchamp, achter het beroemde kunstwerk. Fontein sinds 1917. Verhalen in die zin blijven de kop opsteken, ook al doen de meeste betrokken deskundigen en musea ze af als onzin. Barbara Visser deed onder meer al Het einde van de angst (2018), een film over de controverse eromheen Wie is er bang voor rood, geel en blauw? III van Barnett Newman. Het schilderij in het Stedelijk Museum werd in 1986 vernietigd en vervolgens door een restaurateur met een roller geschilderd.

Hoe ben je op het idee gekomen van Het is gebeurd?

“Vanwege de film over Wie is er bang voor rood, geel en blauw? III Ik besefte dat de kunstwereld een hele goede plek is om te praten over dingen die ik belangrijk vind. Hoe bepalen we wat belangrijk is? Wat is kunst? Waarom heeft kunst zo’n geweldig effect op mensen? Het is dus de context van een kunstwerk. Ik las een artikel in een tijdschrift waarin dat heel krachtig werd gesteld Fontein Het is niet van Marcel Duchamp.”

Dat verhaal circuleert al een tijdje.

“Ik las hier voor het eerst over rond 2017 en ik ben niet bepaald een vreemde. Er was al eerder over geschreven, maar ik had de indruk dat het werd afgewezen door degenen die verantwoordelijk waren voor het schrijven van de kunstgeschiedenis. Ik had de indruk dat als het waar zou zijn, het ook een zeer ongewenste situatie zou zijn. Maar ik vond het geweldig nieuws, als het waar was, en ik wilde heel graag dat het waar was.”

Omdat?

“Ik heb een beroep met weinig rolmodellen. Ik vond het bijzonder dat zoiets cruciaals voor de moderne kunst en conceptuele kunst begon met een vrouw. Er zijn zoveel vrouwen in de kunst en wetenschap die echt een rol hebben gespeeld, maar waarom werden ze niet belangrijk gevonden? Duchamp zelf kwam uit de familie van kunstenaars. Zijn zus was ook kunstenaar, maar hij sprak altijd alleen over zijn broers. Voor mij is het belangrijk om iets op te lossen.”

“Als het waar was, vond ik het belangrijk dat het heel expliciet openbaar werd gemaakt. Ik was daar in zekere zin blij mee. Maar natuurlijk deed ik ook mijn eigen onderzoek om te zien wat waar was. En waarom willen mensen zo graag dat het waar is of niet?

In de film vermeld je echter niet wie de eigenaar is. Fontein is. Je draait er een beetje omheen.

“De vraag is of wat ik vind belangrijk is. Dan word ik een van die vele stemmen. Is het die of is het die? Ik was veel meer geïnteresseerd in de vraag: wie was die vrouw waarvan iedereen zo graag auteur wil zijn? Hij was een ongelooflijk excentrieke figuur en werkte al vóór Duchamp met gevonden voorwerpen. “Het is vreemd hoe ze volledig werd vergeten en Duchamp in de jaren zestig door een nogal strategische zet in het pantheon van de kunst werd geplaatst.”

Kunsthistoricus Sven Lütticken heeft Duchamp intensief bestudeerd en noemt het verhaal van barones Elsa een ‘pseudo-progressieve en quasi-feministische complottheorie’, die structureel verwant is aan Pizzagate, QAnon en de microchips van Covid-vaccins.

‘Het lijkt erop dat ik het zou haten als het waar was. Als je er neutraal over bent, vraag je je af hoe het zou zijn. Ik ben het ermee eens dat het bewijs voor de toeschrijving aan Elsa von Freytag uiteindelijk niet voldoende onderbouwd is. Ik heb vragen over de betrokkenheid van Duchamp. Ik heb het gevoel dat ze het bij meerdere mensen hebben gedaan en dat hij later zelf de leiding heeft genomen.”

In de film zijn ook beelden te zien van een interview met Duchamp in de jaren zestig. Vervolgens verschijnen er fragmenten uit YouTube-video’s waarin willekeurige mensen dingen zeggen over hoe je kunt zien dat iemand liegt. Iemand zegt dat mensen liegen als ze hun armen over elkaar slaan. En dan zie je Duchamp zijn armen over elkaar slaan. Wat zijn dit voor vreemde insinuaties?

“Ik had een video gezien waarin Duchamp vertelt hoe hij langs het urinoir kwam en het leek mij een heel vreemd, vaag verhaal. Ik had het gevoel dat ik alleen maar onzin aan het praten was. Ik kan niet echt uitleggen waarom, maar soms heb je het gevoel dat iemand een verhaal vertelt. Om dit tegen te gaan met de pseudowetenschap van internet, heb ik een oplossing gevonden: niemand heeft het monopolie op wijsheid.”

De film heeft ook een geweldige ontdekking, een echte primeur. Je bent voor het eerst in aanraking gekomen met het bewegende beeld van Elsa von Freytag. Je ziet haar roken, drinken en dansen in een café-restaurant.

“Tijdens het onderzoek begon ik alle biografieën te lezen van mensen die dicht bij Elsa von Freytag stonden, dat wil zeggen mensen die haar kenden. In de biografie van fotograaf Berenice Abbott staat dat zij en Elsa von Freytag op straat worden uitgekozen om als bohemiens in een film te verschijnen.

“De schrijver zei dat abt haar dit veertig jaar geleden zelf had verteld. Maar omdat het figuranten waren, staan ze niet op de aftiteling. De film uit 1920 heet Een Filistijn in Bohemen, wat natuurlijk een geweldige titel is. ‘Elsa von Freytag had het kunnen verzinnen.’

Yamade is vanaf 7 maart in de bioscoop te zien. Expositie Ready made, tussen realiteit en fictie met werk van Barbara Visser, Kunsthaus Zürich, t/m 5/12

Barones Elsa von Freytag-Loringhoven in Al klaar.Afbeelding –

Barbara Visser maakte film over urinoirkunstwerk Fontein: ‘Ik had het gevoel dat Marcel Duchamp onzin praatte’

Leave a Reply Cancel reply