De Oekraïners in Nederland huiveren bij de nieuwe politieke wind die hier is gaan waaien

Toen Anna Bieliaieva in maart 2022 samen met haar driejarige zoon David haar huis in Charkov ontvluchtte, uit angst voor de Russische bommen die al dagen op haar stad vielen, kon ze maar één ding bedenken om haar zoon gerust te stellen: vertel hem dat hij zei dat er een film werd gemaakt. “Ik moest iets bedenken”, zegt de 33-jarige Oekraïner. ‘David was nog heel klein. Ik begreep niet waarom de sirenes voortdurend afgingen en iedereen in paniek de straat over rende.’

De film draait nu twee jaar in de bioscoop, Bieliaieva en haar landgenoten hebben talloze hartverscheurende scènes en wanhopige plotwendingen in hun geheugen gegrift, en een verlossend einde lijkt verder weg dan ooit.

Bieliaieva zelf, die na een lange en zware reis veiligheid vond in Utrecht, heeft in de oorlog al drie vrienden verloren. Eén van hen overleed op zijn verjaardag. Vroeg in de ochtend ontving ze een felicitatiebericht van hem. Twee uur later hoorde hij dat hij op het slagveld was gedood.

Bieliaieva weigert echter op te geven. Kort na haar aankomst in Utrecht begon ze vrijwilligerswerk te doen bij Vital’nya, een stichting die Oekraïense vluchtelingen in Nederland ondersteunt. In die hoedanigheid loopt ze zaterdagmiddag druk pratend, roepend en gebarend rond in het Beatrix Theater in Utrecht, waar ze voor het tweede achtereenvolgende jaar een bijeenkomst organiseert om stil te staan ​​bij de Russische invasie. Ongeveer tweeduizend Oekraïners waren aanwezig, waaronder veel jonge vrouwen met kinderen. “Ik kan niets doen voor de mensen in mijn land, maar ik kan wel iets doen voor de mensen hier”, zegt Bieliaieva. “En zolang ik anderen kan helpen, zal dat mij ook op de been houden.”

onmetelijk lijden

Op het eerste gezicht lijkt de bijeenkomst een feest. Bij de ingang worden armbandjes uitgedeeld, zijn er muziekoptredens, tentoonstellingen, workshops en boekenstalletjes verspreid over meerdere ruimtes en wordt er veel gelachen.

Maar als je beter kijkt, zie je vooral een uiting van onmetelijk lijden. De gezongen liedjes gaan zonder uitzondering over pijn en verdriet. De getoonde kunst is gemaakt van puin in de schuilkelder. In de workshops kun je een camouflagenet leren vlechten of getraumatiseerde tieners opvoeden. In kraampjes worden geïllustreerde boeken over de oorlog verkocht, vergezeld van een app waarmee grootouders die in Oekraïne verbleven, hun kleinkinderen kunnen voorlezen. En naast lachen wordt er ook regelmatig gehuild. Wanneer president Zelensky een toespraak houdt vanaf een videoscherm. Als het volkslied speelt. En wanneer twee van de aanwezige oorlogsveteranen aan een bomvol publiek vertellen hoe zij aan het front geheel of gedeeltelijk hun benen verloren.

Hoewel de vorige bijeenkomst nog in het teken stond van de verwerking van rouw, is er in deze editie gekozen voor een ander thema: Leven in twee werelden. Want de meeste Oekraïners in Nederland zijn hier de afgelopen twee jaar steeds meer geworteld geraakt en denken er voorlopig niet meer aan om terug te keren.

Aanpassen aan Nederland

Daarom is er vandaag ook een hoekje gereserveerd voor ‘culturele speeddating’, waar Oekraïners en Nederlanders met elkaar kunnen praten over hun waarden en gebruiken. “Tijdens mijn eerste jaar hier maakte ik me vooral zorgen over het herstel van alle ellende”, vertelt Olga Matvienko (28) in vrijwel perfect Nederlands, na zo’n snelle date. ‘Nu draait mijn leven ook om andere dingen. Hoe kan ik mij aanpassen aan de Nederlandse samenleving? En hoe zorg ik ervoor dat mijn kinderen het goed doen op school?

Dat het niet eenvoudig is om hier een nieuw leven op te bouwen, blijkt later, in de workshop ‘Hoe ga ik om met mijn angsten?’. In een beschermde kamer zit een groep vrouwen met gesloten ogen geconcentreerd in en uit te ademen. “Probeer je een veilige plek voor te stellen en ga daarheen”, zegt psycholoog Olena Shkvarnytska zachtjes tegen haar publiek.

Na de sessie zegt hij dat de mentale problemen onder Oekraïense vluchtelingen alleen maar zijn toegenomen. ‘In eerste instantie zei iedereen: we moeten herstellen. Maar nu er nog steeds geen uitzicht is op vrede, zie je dat veel mensen blijven instorten.’

Skiën in Oekraïne

Wat niet helpt is de nieuwe politieke wind die in Nederland is gaan waaien. Ja, zegt Shkvarnytska, alle Oekraïners die hier verblijven kennen Geert Wilders. En je weet ook dat er onlangs een politica was, Mona Keijzer van BBB, die beweerde dat Oekraïense vluchtelingen gemakkelijk naar hun land konden terugkeren, omdat ze had gelezen dat je in West-Oekraïne gewoon kunt skiën. “Elke keer dat zoiets in het nieuws verschijnt, gaat er een koude rilling door onze gemeenschap”, aldus de psycholoog.

Anna Bieliaieva herkent dit. ‘Je ziet dat sommige Nederlandse politici de oorlog beu worden. Gelukkig zijn de Nederlandse burgers nog steeds even lief voor ons als voorheen.’ Bieliaieva probeert zo goed mogelijk optimistisch te blijven. “Ik zie het als mijn plicht jegens mijn zoon.”

Twee jaar nadat ze haastig hun huis moesten verlaten, begrijpt David nu dat er op dat moment geen film werd opgenomen. “In het begin was het erg moeilijk voor hem”, zegt Bieliaieva. ‘Hij huilde elke nacht omdat hij terug wilde komen. Maar sinds hij hier naar school gaat, vrienden heeft gemaakt en de taal spreekt, praat hij er nauwelijks meer over. Soms vraagt ​​hij gewoon: “Mam, als we ooit teruggaan naar Charkov, mag ik dan al mijn speelgoed meenemen?”