Alles ging naar beneden | oost-online.amsterdam

In december 2021 verscheen in Dwars een artikel over het Klaartje van Zwarte-Walvischbrug, de Oosterparkbrug met deze bijzondere naam. Klaartje de Zwarte-Walvisch was Joods en werd in 1943 gearresteerd en overleed uiteindelijk in Sobibor.

Meland Langeveld

noordenNaar aanleiding van dit artikel zijn Jo Haen en Ron de Wit van de Vrienden van Watergraafsmeer via hun Facebookpagina een inzameling gestart om een ​​Stolperstein (struikelsteen) voor Klaartje te maken. Er komt zoveel geld binnen dat er mogelijk ook een struikelblok ontstaat voor haar man Joseph de Zwarte.

Steentjes

Beide stenen zijn onlangs geplaatst aan de Tweede Oosterparkstraat, op nummer 245, hun laatste woonadres. De kleindochter van Klaartje’s zwager kwam hem zoeken vanuit Canada. Bij het plaatsen van de stenen waren ook twee directe familieleden aanwezig. Jo Haen leest een passage voor uit Klaartje’s dagboek. Het vertelt het verhaal van hun arrestatie, die behoorlijk wreed is. Het dagboek kwam pas aan het begin van de eeuw aan het licht.

sadistisch regime

Op 22 maart 1943 werd Klaartje gearresteerd en naar kamp Vught en later naar kamp Westerbork gebracht. Ondertussen houdt hij een indringend dagboek bij. Het is een bijzonder document, niet alleen omdat het een schokkend inzicht geeft in het leven in de kampen, maar ook omdat het duidelijk maakt dat de verschrikkingen te vergelijken zijn met de kampen in Duitsland en Polen. Ook op het Nederlandse platteland is het regime sadistisch en sterven er mensen door de ontberingen.

‘Elk hart werd vertrapt, besmeurd…’

Een voorbeeld dat Klaartje in haar dagboek beschrijft is het vervoer van kinderen in 1943: op een nacht krijgen de vrouwen van het kamp plotseling veel beter eten voorgeschoteld en worden hun mannen, die aan de andere kant van het kamp zijn opgesloten, onverwachts toegelaten doe mee en bezoek ze. Dat is verdacht, denkt Klaartje. Kort daarna krijgen de gevangenen te horen dat alle kinderen onder de 16 jaar naar een ander kamp zullen gaan. Het vooruitzicht gescheiden te worden van hun kind maakt veel gevangenen gek. Klaartje beschrijft hoe een vader zijn zoon probeert te wurgen, omdat ‘hij hem liever zelf vermoordt dan hem in buitenlandse handen uit te leveren’.

De beschrijving van het moment van afscheid, enkele dagen na de aankondiging, is een van de meest ontroerende passages uit het dagboek: ‘Net zoals je soms onwillekeurig een stuk papier scheurt, werden harten en zielen verscheurd en verscheurd. Alles viel uit elkaar. Alles werd vertrapt. Ieder hart, klein of groot, werd vertrapt, verontreinigd en onherstelbaar vernietigd. Dit was de beschaving. Dit was cultuur. Dit was het nieuwe Europa.”

Sobibor

Vlak voordat het transport naar Sobibor Westerbork verlaat, overhandigt Klaartje het dagboek aan zijn zwager. Na de dood van haar vader schonk zijn dochter het aan het Joods Historisch Museum, waar het jarenlang in de archieven bleef liggen. Pas in 2009 verscheen het oorlogsdagboek van Klaartje, “Alles viel in stukken”. Klaartje werd op 16 juli 1943 bij aankomst in Sobibor vergast.