Kwaad en hoop ontmoeten elkaar op schuldige grond

3 mei 2024 om 9:13 uur

Geschiedenis

LEUSDEN Het wordt vaak gezegd door degenen die ooit een concentratiekamp hebben bezocht: het raakt diep, confronteert en kan de visie op het leven veranderen. Het zijn grote woorden, maar nabestaanden van de overleden gevangenen uit de kampen Leusden en Achterveld zijn het daarmee eens. Sommigen van hen begonnen de reis woensdag zonder hun beschermende cape. Dit gebeurt steeds sneller, misschien onbedoeld.

van Kees Hoogendijk

Terwijl ze donderdagochtend 2 mei voor het bos bij Wöbbelin kletsen over de voorbereidingen voor een officiële herdenking, is de stilte tussen de bomen oorverdovend. Op deze smalle bospaden begroeten de deelnemers aan de tocht elkaar met slechts een hoofdknik. Er wordt gehuild. Sommigen omhelzen elkaar met dezelfde kracht. Tussen de bomen zijn betonnen markeringen aangebracht. Zonder originele elementen, maar een soort witte pilaren van wat ooit de kazerne was. Op een bord staat een gebouw met sanitaire voorzieningen. We zien een foto waarop een lange gootsteen te zien is en talloze levenloze lichamen ernaast. Het dwingt stilte af en er zijn tranen. Het is niet nodig om je in te houden.

Witte pilaren markeren de plek waar ooit de kazerne stond – Foto: Nieuwsplein33.

In dit kamp, ​​dat nog niet eens klaar was en slechts tien weken duurde, kende de wreedheid geen grenzen. De omstandigheden waren onbeschrijfelijk slecht. Ziekte, vuiligheid, hopeloosheid en hard werken. Je stierf hier van ellende.

Reden voor fout

Daar maken de vogels zich geen zorgen over op deze mooie lentedag in mei. Overal gierend. Vogelliefhebber en medereiziger John Spijkerman merkt dit. “Toen floten ze ook, maar er waren geen bomen en er lag veel modder.” Het verwijst naar de Amersfoortse kunstenaar Armando, die als kind in de buurt van Kamp Amersfoort woonde. Armando was altijd verbaasd dat de natuur niet terugdeinsde voor het menselijk lijden. De bomen bleven groeien, de struiken blokkeerden de bospaden. De kunstenaar noemde het ‘Schuldig Landschap’, alsof de bomen er iets aan hadden kunnen doen. “Ze wijzen altijd naar de lucht”, zegt de organisator van de reis, Henri Schouten, een paar uur later bij de herdenkingsbijeenkomst in concentratiekamp Neuengamme. “Omdat de hoop boven is, maar de wortels altijd in schuldige grond liggen.”

Stilte tijdens de herdenking in Neuengamme. – Foto: Nieuwsplein33

Onlangs hoorde de delegatie een krachtige toespraak van burgemeester Gerolf Bouwmeester. Juist vanwege het bezoek aan Leusden en Achterveld werd er bij het centrale monument een herdenking georganiseerd. Het monument is enorm hoog en groot, omdat alles hier enorm lijkt.

Het doorbreken van psychologische weerstand

De gigantische fabrieksruimte bleef na de oorlog bestaan. Waar gevangenen onder andere stenen moesten bakken. Bij aankomst moesten alle persoonlijke bezittingen worden ingeleverd. Vervolgens werden ze van al hun lichaamshaar geschoren en kregen ze een nummer op een zinken plaatje dat ze om hun nek moesten dragen.

Ali, Aline en Joke steken de plek over waar de kazerne stond. – Foto: Nieuwsplein33

De SS probeerde de morele en psychologische weerstand van de gevangenen te breken door hen onder vernederende omstandigheden te laten leven en werken. Na de oorlog is er vrijwel niets bewaard gebleven. De sporen moesten worden vernietigd. Wim van Ginkel mag in het archief een administratief boekje inzien met daarin de naam en de overlijdensdatum van zijn grootvader. Een bijzonder moment, een officiële erkenning die ik nog nooit eerder had gezien. De lijst met sterfgevallen in dit boek gaat maar door, pagina na pagina. Bijna industrieel, zoals ze hier werkten. Daar moeten de nabestaanden het mee doen. Er is geen informatie meer. De gevangenen mochten niet gehumaniseerd worden. Maar ze hebben een naam, een gezicht. Ze hadden een leven. Op deze schuldige grond wordt onder een stralende zon besproken, geëerd en verdedigd wie zij waren. Tegen het kwaad, dat lang geleden lijkt, maar om de hoek loert.

Dit artikel kwam tot stand met hulp van Nieuwsplein33, een samenwerking tussen De Stad Amersfoort, De Stadsbron en RTV Utrecht.