Bewaker Ton bewaakt een oorlogsmisdadiger en is geschokt door ‘De Joodse Raad’

Ton Mink, uit Dongen, was een jonge 25-jarige gevangenisbewaarder die in 1971 voor het eerst het detentiecentrum van Breda binnenkwam. Al snel kwam hij in aanraking met ‘de Bredase Drie’, drie oorlogsmisdadigers die daar levenslang hun straf uitzaten. Met een van hen, Ferdinand aus der Fünten, ontstond in de loop der jaren een bijzonder contact. ‘Na een tijdje spraken we onszelf aan met jou en jou. Ik noemde hem Ferdi en hij sprak mij aan met Meneer Mink.”

Sadistisch
Tijdens de Tweede Wereldoorlog leidde Aus der Fünten de deportatie van ruim 100.000 Nederlandse Joden naar vernietigingskampen. Vanwege zijn sadistische daden werd hij uiteindelijk ter dood veroordeeld.

Hoewel hij zijn gevangenbewaarder regelmatig toevertrouwde dat hij de voorkeur had gegeven aan de kogel, werd hij door koningin Juliana van het vuurpeloton gered, die weigerde het vonnis te ondertekenen. De voormalige SS-officier bracht ruim 36 jaar van zijn leven door in een cel in Breda. Hij stierf in 1989 in Duitsland, drie maanden na zijn vrijlating.

Schijnen
In deze televisieserie gebaseerd op een realityshow speelt de Duitse acteur Jacob Diehl op onvergelijkbare wijze de rol van de Hauptsturmführer. Net als Aus der Fünten houdt hij de schijn op dat de voorzitters van de Joodse Raad, David Cohen en Abraham Asscher, met hem kunnen onderhandelen.

In feite is hij helemaal niet geïnteresseerd in het lot dat de Joden te wachten staat. Voor de SS-officier is de Joodse Raad een effectief middel om zoveel mogelijk Nederlandse Joden te registreren en te deporteren.

Nieuwsgierig
“Ik herken die felle blik in zijn ogen en die overtuigende houding”, zegt Ton terwijl hij een fragment uit de EO-serie bekijkt. “In de gevangenis zagen we een andere man die zich aan de regels hield. Natuurlijk wisten we dat hij niet gearresteerd was wegens het stelen van een pakje boter. Maar als je elke dag met hem te maken hebt, denk je er niet de hele tijd aan. Dat kan niet, want dan kun je je werk niet doen. Toch vond ik hem op de een of andere manier altijd schizofreen.”

Ton herinnert zich de keren dat hij naar Tilburg ging om speciale pijptabak voor ‘Ferdi’ te kopen, hem later in zijn leven hielp met het aandoen van steunkousen en de wandelingen die hij door de stad maakte voor controles in het Ignatius Ziekenhuis.

‘We waren zeker geen vrienden, maar ik had een levensvatbare relatie met hem gevonden. Het is heel vreemd, maar er werd destijds veel minder over de oorlog gepubliceerd dan nu. “Ik was nieuwsgierig naar die man, vooral in het begin.”

“Extreem dronken”
De voormalige gevangenisbewaarder herinnert zich een gesprek waarin hij Aus der Fünten confronteerde met zijn oorlogsverleden. Het motief was een foto van de onmenselijke evacuatie van de joodse psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch in 1943. Op de afbeelding was te zien hoe de nazi-officier een patiënt de trein naar Auschwitz in duwde. Ton Mink confronteerde Aus der Fünten met de foto die hij in een bibliotheekboek had ontdekt.

“Hoe kun je zoiets doen? Heeft u geen last van uw geweten?” vroeg Ton hem. “Hij was dronken”, antwoordde de voormalig SS in het Duits. “Ik besefte dat hij zich vooraf moest verharden voor zijn daden. Daarmee gaf hij aan dat hij wist dat hij had ongelijk, al heeft hij dat nooit officieel betuigd. Dat heb ik nooit begrepen. In die zin is deze serie weer een openbaring voor mij.”

De tweede aflevering van De Joodse Raad is zondag 17 maart om 21.20 uur te zien op NPO 1. De serie is ook te zien op NPO Start en NL Ziet.