‘Ik heb geen leven vol angst geleid, maar mijn gevoel voor tijdelijkheid is sterk’

“Als je ouder wordt zoals ik, worden je apparaten ook ouder”, zegt Marinus Fuit, 89, “daarom zit er een klein beetje koffie in je kopje.” We zitten in het kunstenaarsatelier in Rozenprieel, een volkswijk in Haarlem. Ze verhuisde er al in 1970. We waren hier trouwens 44 jaar geleden, toen ik een rookie was, omdat ik voor een vrouwenblad de toen bekende Fuit moest interviewen. Toen al begon hij over de oorlog te praten als inspiratiebron voor zijn tekeningen en schilderijen.

Fuit toont twee zwart-witfoto’s, uit 1944 en 1946, waarop een groep jongens poseert. Gebreide Spencers, ouderwetse kuifjes, brutale looks. ‘Ik was een straatmens’, zegt hij. ‘Ik weet nog dat we buiten aan het voetballen waren. Er kwam een ​​ijsverkoper langs, we hoorden het fabrieksfluitje. Het was zaterdag en de mensen hadden een vrije dag. Op het dak van de basisschool klonken sirenes en honderden vliegtuigen vlogen over het gebied.’

Voor Fuit zijn nostalgie en oorlog moeilijk te scheiden. In zijn werk schuilt oorlogsdreiging, maar er wordt niet gevochten. “In mijn werk als geheel zie je zelden oorlog.” Hij maakte ooit de litho ‘Oorlogsobject op zee’, waarop je een groot geel metalen voorwerp ziet: er zit een deuk in. Er is niets gewelddadiger dan dat. De lucht erboven is blauw en wolkenloos, zoals altijd in Fuit. Sommige mensen ontbreken. ‘Ik wil niet anekdotisch zijn, ik laat liever de vervreemding van het bestaan ​​zien via objecten.’

stille getuigen

Als je deze objecten (grenspalen, slagbomen, ventilatiebuizen) van dichterbij bekijkt, lijken het karakters, stille getuigen. ‘Het is niet waar dat de jaren 40-45 bepalend zijn geweest voor mijn levenshouding. Ik heb geen leven vol angst geleid, maar mijn gevoel voor tijdelijkheid is sterk.’

Marinus Fuit wordt op 12 maart 90 jaar. Om deze reden exposeert hij nu samen met de schilder Reinier Lucassen (85) en de beeldhouwer Arjanne van der Spek (65 jaar) in de Vishal in Haarlem, onder de naam Meer dan de som der delen. In de jaren zeventig vormde Lucassen samen met collega’s als Roger Raveel en Alphons Freijmuth een beweging genaamd De Nieuwe Figuratie.

“Vanaf het begin was ik gefascineerd door het innovatieve aspect van die beweging, het gebruik van zogenaamde ‘praktische’ gebruiksvoorwerpen, zoals een tube tandpasta op een gootsteen, maar dan zo geschilderd dat het alledaagse vreemd wordt, een wereld die we niet kennen kunnen we kennen. Mijn werk uit die tijd heette ook Nieuwe Figuratie, maar het lijkt meer op een tekening. Lucassen en Raveel zijn echte schilders. Ik werk met gouache en aquarel, ik vermijd aanraking. Het pittoreske zou komen ten koste van de somberheid.

Metafysische schilderkunst

Fuit wordt vaak vergeleken met Giorgio de Chirico (1888-1978), de Grieks-Italiaanse schilder van de metafysische schilderkunst sinds het begin van de Eerste Wereldoorlog: scheve gebouwen, scherpe schaduwen, leegte. Om aan te geven waar het ‘metafysische’ in zijn werk vandaan komt, beschrijft Fuit een jeugdervaring die alles definieert: ‘Ik kijk naar een vrouw die in een heel rustige straat de ramen schoonmaakt en ik zie haar spiegel in het glas. Ik word bang en het woord “universum” komt voor de geest.

Na die kosmische ervaring concentreerde zijn werk zich op vervreemding, die hij uitdrukt met meedogenloos zonlicht en een onberispelijke blauwe lucht. Hij schildert ze met aquarelverf, in ultramarijn- en cerulean-tinten. Naar boven wordt de lucht violetblauw, naar de horizon toe wordt het lichter. Als je inzoomt op dat lichtblauwe, zie je een huid die bestaat uit hele fijne streepjes, maar dat ligt niet aan de textuur van het papier: het is handschrift, heel subtiel. Breng de lagen blauw aan met een dunne borstel, er zijn geen dips of druppels. “Ik heb nooit iets gemist”, zegt hij trots.

Ondanks zijn nieuwe tentoonstelling in de Vishal lijkt Fuit berustend. ‘Voor het eerst in mijn leven heb ik al een tijdje geen tijd meer gehad om te werken. Archiefmateriaal heb ik naar het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag gebracht. En mijn vrouw heeft net een nieuwe heup gekregen. Ik ben nu veel thuis, dat is iets nieuws voor mij.’ Hij kijkt er naar uit om “eindelijk weer aan de slag te gaan” en is alweer begonnen met tekenen.

In het atelier wordt een vel papier op een tafel geplakt. Er zijn duidelijke potloodlijnen zichtbaar. Driekwart van het werk zal worden gevuld “met donkergrijze zeilen, onder een stukje zee en een stukje blauwe lucht.” Een somber werk. Ik vraag hem waar hij begint met het aanbrengen van de verf. Marinus Fuit moet hier nog een tijdje over nadenken, ook na zestig jaar werken. ‘Nou, waar moet ik beginnen…?’

Marinus Fuit, Reinier Lucassen en Arjanne van der Spek: ‘Meer dan de som der delen’, Vishal Haarlem, tot 17/3.