de controle over IADL en MIVD neemt tijdelijk aanzienlijk af

Vanaf 1 juli wordt het toezicht op de Nederlandse inlichtingendiensten tijdelijk verminderd. Dan treedt er een nieuwe wet in werking waar zij volgens de toezichthouder nog niet aan kan voldoen.

De Commissie Toezicht Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) is een van de weinige instanties die controle kan uitoefenen op wat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) doen. De CTIVD geeft nu aan dat zij na 1 juli haar werk niet meer goed kan uitvoeren, simpelweg omdat er niet voldoende kantoorruimte beschikbaar is om de nieuwe plannen uit te voeren.

De wet houdt in dat de toezichthouder niet langer vóór een inlichtingenoperatie controleert of een inlichtingenoperatie aan alle normen voldoet, maar toezicht houdt op de diensten zodra de operatie al is begonnen. Volgens secretaris en directeur van de CTIVD, Kristel Koese, is het in principe geen slecht idee: “Deze controlemethode is veel beter aangepast aan de dynamische manier van werken van de inlichtingendiensten.”

De plannen zijn alleen van toepassing op de activiteiten van diensten die belast zijn met het verzamelen van informatie over landen met een vijandig cyberprogramma. Dit zijn bijvoorbeeld landen als Rusland en China.

De CTIVD kent echter ook critici. In een interview met NRC zei Koese onlangs: “Onze ruimte is al te klein voor ons huidige werk.” De nieuwe regels vereisen dat de toezichthouder meer specialisten inhuurt en daarvoor is dus geen ruimte.

Ook het vinden van een nieuwe ruimte is makkelijker gezegd dan gedaan. Koese: “Er moet een nieuwe plek gevonden worden, verbouwd en veilig beveiligd, en dan moeten we nog nieuwe specialisten werven. Deze specialisten moeten dan onderzocht worden. Daarnaast moet alle ICT op orde zijn.”

Volgens de directeur-secretaris kan de CTIVD in het beste geval vanaf 1 januari haar werk niet meer naar behoren uitvoeren.

Volgens cyberexpert Bert Hubert, die ooit voor een andere nutstoezichthouder werkte, worden we nu met een bijzondere situatie geconfronteerd: “Ik kan me geen eerdere keer herinneren dat de Nederlandse overheid zo’n wet heeft geïnitieerd zonder dat er toezicht op werd gehouden. Dit is uniek.”

Volgens Hubert kan de wet makkelijk worden uitgesteld: “We hebben jaren onder die oude wet geleefd. Nu kunnen we nog een paar maanden wachten.” De cyberexpert heeft in ieder geval kritiek op de nieuwe wet: “Het verkrijgen van toestemming vóór operaties is veel efficiënter dan tijdens operaties. Het is heel lastig om experts te vinden die lopende operaties kunnen monitoren.” Hubert geeft aan dat hij de wet als een achteruitgang ziet.

In een kamerbrief schreven premier Rutte en de ministers De Jonge van Binnenlandse Zaken en Ollongren van Defensie gisteren dat zij in gesprek zijn met de CTIVD over een mogelijke locatie als kortetermijnoplossing. Verder gaan de ministers ervan uit dat de CTIVD onder deze nieuwe regels langzaam zal kunnen groeien en niet direct overspoeld zal worden met werk.

In een korte reactie aan de NOS zegt de AIVD dat de wet nodig is om de nationale veiligheid te waarborgen en de effectiviteit van de dienstverlening te vergroten. “Door de nieuwe regels kunnen de AIVD en de MIVD sneller en slagvaardiger optreden aan het front, maar kan de CTIVD ook ingrijpen als zij dat nodig acht.”

Vandaag was er een gesprek met de CTIVD in de Tweede Kamer. Ook SP-Kamerlid Michiel van Nispen was aanwezig. Hij zei dat hij de situatie nauwlettend in de gaten zal houden: “Dit is een wet die volgens de inlichtingendiensten cruciaal is en die op dit moment niet volledig kan worden toegepast. Ik moet er gewoon op vertrouwen dat ze de grens niet zullen overschrijden zonder toezicht.”