‘Monkey Rock’ van Centraal Beheer in slechte staat

De bewoners voelen doorgaans geen sympathie voor gebouwen uit de periode 1965-1990. En de beheerders kijken ongeduldig naar de (bebouwbare) grond.

Bevuild

Een voorbeeld van het gebouwde erfgoed van het zogenaamde Post65-erfgoed is het inmiddels geheel vervallen maar wereldberoemde voormalige Centraal Bestuursgebouw van architect Herman Hertzberger in Apeldoorn. Het gebouw uit 1972, een cruciaal voorbeeld van Hertzbergers werk, is een typisch voorbeeld van ‘post-’65-erfgoed’. Drie projectontwikkelaars gingen aan de slag. Ze waren niet in staat het gebouw, met wonen als primaire functie, opnieuw te gebruiken, zowel strategisch als financieel. Hergebruik is nu meer uit het zicht dan ooit sinds de laatste met schulden beladen projectontwikkelaar als een kaartenhuis in elkaar stortte en failliet ging.

Aantrekkelijke vooruitzichten

Bij verkoop is de gemeente Apeldoorn nu de eerste kandidaat om de grond te kopen door het bedingen van het voorkooprecht. Financieel kan dit een aantrekkelijk vooruitzicht zijn; Het grondbezit van de meeste gemeenten is niet groot. Hoewel de grondverkoop weer lucratief is, wil de gemeente er toch alles aan doen om het Hertzbergergebouw te behouden. “Dat hebben we te danken aan onze positie”, zegt Apeldoorns wethouder Peter Messerschmidt.

Mislukte pogingen

Op verzoek van de Ministerraad wordt deze periode door de gemeenten, onder regie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, geïnventariseerd. Messerschmidt heeft de hoop niet opgegeven dat het gebouw generaties lang bewaard zal blijven. Maar van een puur woonbestemming is geen sprake. “Het is geschikter voor sociale doeleinden, moeten we na drie mislukte pogingen concluderen.” Het gebouw, dat bestaat uit 56 aaneengesloten kubussen, wordt nu voorgesteld als rijksmonument. Begin 2025 zal duidelijk zijn of dit gaat lukken. “Het is niet zo dat een beschermde status per definitie betekent dat er niets gesloopt mag worden en dat een gebouw 100 procent intact moet blijven”, vult de wethouder aan. ‘Er moet een nieuwe bestemming gecreëerd worden. Niets is vervelender dan er veel energie in steken en geen nieuwe content vinden. Dan kun je wachten tot het slechter wordt.’ De gemeente Den Haag had minder sympathie voor een Hertzberger-gebouw in een vergelijkbare stijl en wil na de sloop tussen de 100 en 1.200 woningen bouwen op de plek van het voormalige Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

sociale onderwerpen

“Met het programma Post 65 probeerden we in zes verhalen het typische van die tijd vast te leggen”, zegt Lieke Droomers, architectuurhistoricus en leider van het onderzoeksproject over die periode. Daarmee bedoelt hij: niet meer volgens de gebruikelijke typologie zoals kerk, woonhuis, kantoor of boerderij, maar volgens maatschappelijke thema’s. ‘Hiermee worden de belangrijkste veranderingen in de samenleving blootgelegd. Het is heel interessant hoe dit eruit ziet in de gebouwde omgeving. In de jaren zestig en zeventig keerden we terug naar de kleinschaligheid, de menselijke maat.’ Het Centraal Beheergebouw met zijn 56 kubussen is daar een typisch voorbeeld van.

Energietransitie

Het doel van de RCE is niet alleen het beschermen van de bijzondere voorwerpen, maar ook van de alledaagse voorwerpen en gebieden van Post 65. Het lastige is volgens Droomers dat er veel erfgoed uit deze periode aanwezig is. Ook de energie-, klimaat- en milieutransitie moet worden meegenomen in de huidige bouwopgave. Daarom worden de objecten op positie 65 werkelijk bedreigd.

Droomers realiseert zich dat veel objecten bij het slopen niet los zullen komen. ‘De waardering heeft dat punt nog niet bereikt. Maar op het moment dat je kunt uitleggen waarom iets interessant is, verandert de kijk daarop ook”, denkt hij.

Lees het volledige artikel in Rijksoverheid nr. 12 van deze week (inloggen)