‘Zoiets heb je nog niet eerder gezien, maar deze formatie is compleet anders’

• Filip Dujic

  online-editor

De negatieve uitslag van de evaluatie betekent dat PVV-gedeputeerde Markuszower geen minister van Asiel en Migratie wordt. Maar wat houdt die controle in? Kunt u Kamerlid blijven als er vervelende kwesties over u zijn gerezen?

Markuszower werd “blijkbaar gezien als een risico voor de integriteit van de regering van het land”, zei demissionair minister van Binnenlandse Zaken De Jonge vanmiddag. Tot deze conclusie kwam trainer Van Zwol na het zien van de zogenoemde ‘referentie’ van de inlichtingendienst AIVD.

Een referentie is geen uitgebreid onderzoek. Bij de vorming van een nieuw kabinet laat de trainer meerdere onderzoeken uitvoeren onder de kandidaat-ministers om te kijken of er belastende elementen aan het licht komen. Zo wordt de persoon gecontroleerd op strafbladen, onderzoekt de Belastingdienst of het financiële dossier van de kandidaat in orde is en onderzoekt de AIVD ook de dossiers van de kandidaat.

“Het gaat dus alleen om informatie die de AIVD heeft verzameld in het kader van het juridisch onderzoek dat de dienst uitvoert”, legt de inlichtingendienst uit op zijn site. “Het is goed mogelijk dat er niets over de ministerskandidaat in onze dossiers staat. Wij melden alleen of iemand in onze systemen voorkomt en zo ja, hoe. Wij geven geen advies aan de trainer of de premier.”

In de zaak Markuszower sloeg de AIVD in 2010 al aan de bel, omdat hij een risico zou vormen voor de integriteit van Nederland. De NRC maakte vervolgens bekend dat PVV-leider Wilders op de hoogte was gesteld dat Markuszower betrokken was bij de overdracht van ‘informatie aan buitenlandse mogendheden’. De bronnen van de krant vermoedden dat hij contact had gehad met de Israëlische inlichtingendienst Mossad.

Het is niet bekend of er sindsdien andere zaken bij de IADL aan het licht zijn gekomen. De kans is groot dat deze informatie geheim blijft, omdat de AIVD de trainer pas op de hoogte stelt als er iemand in het systeem verschijnt. Demissionair minister De Jonge benadrukte vandaag ook dat de AIVD uiteraard nooit in het openbaar zal kunnen zeggen wat de dienst weet.

De timing van de verwijzing is verrassend, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. “In eerdere formaties was dit soort vervolgbespiegelingen nooit te zien. Ze vonden plaats in volledige stilte en pas na de vertoning werden de namen van de kandidaten voor ministers bekend gemaakt.”

“Als er twijfel ontstond over de kandidaten, konden ze zich ook stilletjes terugtrekken. Maar in deze formatie lijkt alles anders. Plots verschijnen er kandidaten die al vóór de selectie genoemd waren. Het blijkt een onverstandige volgorde”, zegt Voermans.

Door de Markuszower-kwestie en ook door de benoeming van Marjolein Faber als kandidaat voor minister van Asiel en Migratie zijn er opnieuw spanningen ontstaan ​​tussen de partijen in oprichting. Daarom stond vandaag een crisisoverleg gepland. En nu voeren de oppositiepartijen de druk op: ze vragen zich af of Markuszower parlementslid kan blijven.

Een partijleider heeft de mogelijkheid om een ​​van zijn of haar leden uit de fractie te zetten. In dat geval komt de persoon als onafhankelijk Kamerlid in de Tweede Kamer, zoals vijf jaar geleden gebeurde met voormalig VVD-lid Van Haga en twee jaar geleden met Volt-lid Gündogan. Iemand volledig uit de Kamer zetten is veel ingewikkelder.

Dit kan alleen als er sprake is van ambtelijk wangedrag. Iemand moet al een staatsgeheim hebben onthuld of er moeten aanwijzingen zijn dat iemand bijvoorbeeld onder invloed van een ander land een zetel in de Tweede Kamer bekleedt.

Maar zelfs dan is het niet eenvoudig om een ​​gekozen vertegenwoordiger uit het parlement te verwijderen. “Als er een vermoeden bestaat van ambtelijk wangedrag, kan een oude wet uit 1855 worden afgestoft”, legt Voermans uit. “Er zal dan een onderzoekscommissie worden ingesteld om te bepalen wat er met het beschuldigde parlementslid moet gebeuren.”

De kans dat zoiets in de nabije toekomst gebeurt, is heel klein, hoopt Voermans. “De hele procedure is zo ingewikkeld dat deze in Nederland nog nooit is toegepast.”