Kattenbroek, de wilde droom van Ashok Bhalotra

In Kattenbroek moest alles veranderen. Nadat Amersfoort in de jaren tachtig door het kabinet werd aangewezen als groeigemeente waar 17.000 woningen zouden worden gebouwd, wilde PvdA-Woningwethouder Fons Asselbergs zeker niet dat de nieuwe wijk Kattenbroek een bloemkoolwijk zou worden zoals die overal werd gebouwd. in Nederland destijds. Kattenbroek moet ‘een geïntegreerde, harmonieuze en humane wijk’ worden, vond Asselbergs, waar sociale woningbouw werd afgewisseld met koopwoningen, zodat rijk en arm samenleefden. Voor het ontwerp van Kattenbroek schakelde hij daarom Ashok Bhalotra (1943-2022) in, de Indiase architect van het Rotterdamse bureau KuiperCompagnons die heel anders over stedenbouw en architectuur dacht dan de meeste Nederlandse stedenbouwkundigen.

Bhalotra stelde de raadslid niet teleur. In 1988 maakte hij een ontwerp voor een nieuwe woonwijk, dat rigoureus brak met de gebruikelijke Nederlandse stedenbouwkundige ontwikkeling. Op zijn ontwerptekening was niet te zien waar straten, huizen en ‘groenzones’ moesten komen, maar het leek met zijn cirkels en ovalen, rechte kleurbanden en gebogen lijnen een abstracte compositie van de Russische schilder Wassily Kandinsky uit 1923. Bhalotra stelde een “poëtische” voor om een ​​woonwijk vol “metaforen en associaties” te bouwen rond het thema “thuis zijn en reizen”.

De wijk zou vijf verschillende elementen krijgen, elk met een eigen sfeer: De Ring, Het Masker, De Verborgen Zone, De Laan der Hoven en De Kreek. Om de variatie in de nieuwe woonwijk verder te vergroten, liet Bhalotra tientallen bekende en onbekende architecten de woningen ontwerpen. Hij was ook van plan vijftien kunstenaars in dienst te nemen wier kunstwerken in The Hidden Zone zouden worden geplaatst.

Mompelen en mopperen

Hoe ongebruikelijk het plan van Bhalotra ook was, zowel wethouder Asselbergs als de gemeenteraad van Amersfoort accepteerden het. Alleen in de wereld van de Nederlandse architecten hoorde je gebrabbel en geklaag. Kattenbroek zou een vreselijk niet-Nederlands ‘postmodern Disneyland’ worden, voorspelden ze.

Wie nu met hem Kattenbroek Wandelgids Trudy de Mooy loopt hand in hand door Kattenbroek en moet concluderen dat haar voorspelling niet is uitgekomen. Het is waar dat Kattenbroek vol thema’s, metaforen en intenties zit, maar zonder de uitleg van De Mooy zouden de meeste ervan niet opgemerkt worden.

Voor de nietsvermoedende bezoeker is De Ring, de ringstraat met 300 min of meer identieke huizen erlangs, bijvoorbeeld niets meer dan een vreemde ringweg die de verschillende elementen van Kattenbroek met elkaar verbindt. Maar volgens de gids vertegenwoordigt de cirkel, met een omtrek die ongeveer even groot is als die van de voormalige binnenstad van Amersfoort, niet alleen ‘thuis, centrum, aarde en kosmos’, maar ook ‘cyclisch bestaan, het oneindige en een collectief.’ La Máscara, dat door enkele grote flatgebouwen wordt beschermd tegen een drukke weg, symboliseert ‘anonimiteit en stedelijke identiteit’. Hoewel er geen eiland in zicht is en er niet veel water is, denkt de wandelaar onvermijdelijk in ‘Venetië en zijn schuilplaats “, aldus de gids.

Zonder wandelgids zullen de talrijke verwijzingen naar de historische architectuur van Kattenbroek alleen door architectuurwetenschappers worden opgemerkt. De Tolhuizen, vier felgekleurde ronde huizen met een binnenplaats gelegen op eilanden in een vijver, zijn geïnspireerd op de tolhuizen die de Franse ‘architect van de revolutie’ Claude-Nicolas Ledoux eind 18e eeuw in Parijs bouwde. De vijftien kunstwerken uit de wijk De Verborgen, de wijk met als thema ‘de reis in spirituele zin’, blijven ook na de uitleg van De Mooy ondoorgrondelijk. Bhalotra vroeg kunstenaars, onder wie Thom Puckey en Joseph Semah, om inspiratie te putten Polyfili Hypnerotomachyeen erotisch droomverhaal van de Italiaanse monnik Francesco Colonna uit 1499 in een mix van Italiaans, Grieks en Latijn dat in 2006 naar het Nederlands werd vertaald.

woonwagenkamp

Maar dit betekent niet dat Kattenbroek een mislukte wijk is. Integendeel: hoewel de meeste metaforen en associaties ongeloofwaardig, onbegrijpelijk of zelfs absurd zijn, heeft Bhalotra’s ‘poëtische’ vormgeving geresulteerd in een wijk met een ongekende samenhang en variatie. In Kattenbroek zijn niet alleen een groot aantal verschillende woningtypes te vinden, van gewone Hollandse rijtjeshuizen tot experimentele brugwoningen, maar ook alle architectonische trends van rond 1990 zijn vertegenwoordigd. Bijvoorbeeld De Ark, het rommelige ‘deconstructivistische’ schoolgebouw van Ben van Berkel, ligt niet ver van de verwoeste postmoderne huizen van Leo Heijdenrijk.

Kattenbroek kent ook veel verrassingen. Je kunt de hoek om en ineens sta je voor een oude rietgedekte boerderij, in een omheind weiland waar een geit en kippen rondlopen. Of je komt onverwacht terecht in een woonwagenkamp dat, anders dan gebruikelijk, niet verbannen is naar de buitenwijken van de stad, maar midden in de wijk ligt.

Groot succes

‘Een wereldberoemde wijk, gebouwd op dromen’ is de ondertitel van de Kattenbroek Wandelgids. Hoewel wereldwijde bekendheid overdreven is, is Kattenbroek werkelijk een groot succes. De nieuwbouwwijk Amersfoort was niet alleen meteen populair bij het grote publiek, maar ook bij projectontwikkelaars en wethouders. Uiteindelijk hebben zelfs Nederlandse architecten en stedenbouwkundigen hun afkeer voor de poëtische stedenbouw van ‘goeroe’ Bhalotra overwonnen. Toen ze dertig jaar geleden begonnen met het ontwerpen van de Vinexwijken, de laatste centraal geplande woonwijken van Nederland, schakelden ze massaal over op thematische stadsplanning. Als Nederlanders wagen ze zich niet aan vage metaforen en mysterieuze associaties, maar veel Vinex-wijken hebben themawijken gekregen, elk met een eigen sfeer en karakter. Zo kreeg de Eindhovense Vinexwijk Blixembosch naast een sprookjeswijk een Engelse, Italiaanse, Franse en Amerikaanse wijk toegewezen. Maar misschien omdat Nederlandse stedenbouwkundigen niet zo wild durfden te dromen als Bhalotra, is geen enkele Vinex-wijk ooit zo goed geworden als Kattenbroek.

Delen





E-mail de redacteur