Opinie | De politisering van de inlichtingendiensten is niet langer denkbeeldig

Een oorlog op het Europese continent dat dichter bij een Groninger staat dan bij de stranden van de Côte d’Azur. Toenemende invloed en spionage door Rusland en China, verharding van extremistische bewegingen als gevolg van de oorlog in Gaza en toenemende dreiging voor Joodse objecten. Dit zijn slechts enkele van de onderwerpen die in de AIVD-herziening 2023 aan de orde zullen komen. Onder leiding van voormalig AIVD-directeur Dick Schoof zal het nieuwe coalitiekabinet moeten bepalen waar de Nederlandse veiligheidsdiensten zich de komende jaren op moeten richten. In tijden van toenemende internationale conflicten en spanningen is dit een relevanter onderwerp dan ooit.

Om deze vraag te beantwoorden heeft Nederland de Integrale Instructie geïntroduceerd in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017. De minister-president en de ministers van Binnenlandse Zaken en Defensie bepalen welke onderwerpen de inlichtingendiensten moeten onderzoeken. Tot nu toe bepaalden de inlichtingendiensten dit grotendeels zelf.

Doorzettingsvermogen

Het belangrijkste voordeel van deze relatief nieuwe bestuursvorm is de democratische legitimiteit ervan. De AIVD en MIVD zijn slechts ‘normale’ ambtelijke organisaties en moeten dus uitvoeren wat de politiek wil. In de praktijk wordt de Integrale Instructie in nauw overleg met de AIVD en de MIVD ontwikkeld, maar de wet is duidelijk: de ministers bepalen en hebben doorzettingsvermogen.

Lees ook
‘De politiek krijgt te veel invloed bij de AIVD’

Aan het begin van de huidige inlichtingenwet waarschuwde onder meer oud-professor Paul Abels NRC (De politiek krijgt te veel invloed op de IADL, 15-2-2018) voor de politisering van inlichtingenwerk door middel van geïntegreerde instructie. Met andere woorden, politieke partijen die geheime diensten niet gebruiken voor hun doel – het beschermen van de democratie en veiligheid – maar voor hun eigen politieke agenda.

Er zijn veel voorbeelden hiervan over de hele wereld, ook heel dichtbij. Zo leek de Griekse veiligheidsdienst anno 2021 onder het bewind van premier Mitsotakis de politieke oppositie te bespioneren. En toen de Oostenrijkse radicaal-rechtse FPÖ in 2017 in de regering kwam, stonden de deuren van de Weense inlichtingendiensten wijd open voor hun Russische collega’s.

De echte test zal pas komen met het opstellen van een gedetailleerde en geheime State Integrated Instruction door de toekomstige premier.

Iedereen die het algemene akkoord leest van de partijen die worden gevormd, kan een glimp opvangen van de richting van de coalitie die wordt ontwikkeld op het gebied van inlichtingen- en veiligheidsdiensten. In het akkoord staat dat de diensten (gelukkig!) hun werk moeten kunnen blijven doen en noemt islamitisch terrorisme, statelijke cyberactoren en spionage de grootste bedreigingen voor de nationale veiligheid en de democratische rechtsstaat.

Zorgwekkend

Er is tot nu toe niet veel te doen, maar dit zijn slechts algemene termen. De echte test zal pas komen met het opstellen van de gedetailleerde (en staatsgeheime) Geïntegreerde Instructie door de toekomstige premier. Een premier voorgesteld door de grootste partij van Nederland, wiens leider ooit beloofde minder Marokkanen in Nederland te ‘reguleren’, moskeeën te sluiten, een ‘hoofddoekbelasting’ in te voeren en, jaren na de illegale annexatie van de Krim, trots een pauw op te zetten. opgegroeid in het Russische parlement. Een partij die zich in de Tweede Kamer uitspreekt tegen militaire hulp aan Oekraïne en aanhoudend agressieve en opruiende taal gebruikt om haar politieke tegenstanders te zuiveren.

Dat zo’n partij de aandachtsgebieden van de AIVD en MIVD mag bepalen, is de zorgelijke keerzijde van een goedbedoeld systeem. Gehoopt wordt dat Dick Schoof, in het belang van de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde, voldoende tegenwicht kan bieden aan de wensen van zijn politieke baas en leider van de PVV-coalitie. Als ambtenaar zei Schoof eerder dit jaar ja. De groene: “Wie ben ik om te beoordelen of ik de dingen goed zie?” Als premier zal hij meer op zijn eigen morele kompas moeten vertrouwen.

Delen





E-mail de redacteur