Defensiebegrotingen: samenvattend debat – Eerste Kamer der Staten-Generaal

14 mei 2024

De Eerste Kamer debatteerde dinsdag 14 mei met demissionair minister Ollongren en de demissionair staatssecretaris van Defensie Van der Maat over de Defensiebegroting en het Defensiematerieel Budgetfonds 2024. De Kamer stemt op 21 mei over de wetsvoorstellen. Kunnen.

Tijdens het debat kwamen onder meer de verwezenlijking van de 2%-norm voor de NAVO aan bod. Dit betekent dat de NAVO-landen 2% van hun bruto binnenlands product aan defensie besteden. Discussies gingen ook over investeringen in de defensie-industrie, de Europese defensiesamenwerking, de oorlog in Oekraïne en het conflict tussen Israël en Hamas.

BBB-senator Goossen, die zijn keynote speech hield, vestigde ook de aandacht op cyberveiligheid en de plicht van Defensie om zorg te dragen voor dienstslachtoffers – soldaten die gewond raken tijdens het vervullen van militaire dienst onder bijzondere omstandigheden. BBB is voorstander van aanzienlijke investeringen om de Europese defensie-industrie uit te breiden. Volgens Goossen is het belangrijk om de krachten van de Europese lidstaten te versterken en intensiever samen te werken met NAVO-lidstaten buiten de EU.

Volgens SP-senator Van Apeldoorn zijn, gezien de oorlog in Oekraïne, hogere defensie-uitgaven gerechtvaardigd. Hij waarschuwde echter dat steeds meer uitgeven aan wapens alleen maar tot meer onzekerheid zal leiden. Brengen we niet ook onzekerheid door wapens te zien als het enige middel om te reageren op de toenemende spanningen, vroeg hij. De SP-fractie betreurt het ten zeerste dat Nederland blijft samenwerken met Israël. Waarom zou je wapens willen kopen van een land dat een bezetting handhaaft en een genocidale oorlog voert, vroeg Van Apeldoorn zich af.

Rusland beschouwt een staakt-het-vuren nu als een pauze in de herbewapening, zei senator Martens (GroenLinks-PvdA). Volgens hem is het in het Nederlandse en Europese belang om Oekraïne zo lang als nodig te steunen, ook via een nieuw kabinet. Ook zei hij dat de NAVO de basis blijft, maar dat Europa op eigen benen moet kunnen staan. Er wordt op de lange termijn geïnvesteerd in nieuw materieel en op korte termijn zou het lerarentekort bij de opleidingscentra van Defensie kunnen worden opgelost, aldus Martens.

Senator Van Bijsterveld (JA21) stelde dat de oorlog in Oekraïne en de spanningen in het Midden-Oosten de noodzaak van een sterke verdediging onderstrepen. Hij vroeg de minister niet creatief te zijn met de NAVO-standaard. Wat betreft JA21 voldoet Nederland aan de norm voor het op orde krijgen van de eigen krijgsmacht en zijn de uitgaven voor Oekraïne extra. Laten we als Nederland niet alleen onze verdediging op orde brengen, maar deze ook versterken, aldus Van Bijsterveld. Ten slotte vroeg hij Hamas, via de minister, om de gijzelaars vrij te laten.

PvdD-senator Koffeman verwees in zijn toespraak vooral naar de uitspraken van demissionair minister Ollongren in een interview dat zij onlangs gaf. Ik wilde weten waarom u zei dat Rusland artikel 5 van het NAVO-verdrag zal testen. Hij vroeg ook hoe de minister reageerde op haar eigen vraag: “Het is een realistisch vooruitzicht dat Oekraïne er niet in zal slagen Rusland te verslaan, en wat dan?” antwoorden en waarom je de vraag stelt. Volgens Koffeman is dit oorlogszuchtige retoriek die zich niet aanpast aan de huidige situatie en een escalerend effect kan hebben.

Volgens senator Belhirch van D66 is een adequaat defensiebudget cruciaal. Hij zei ook dat het belangrijk blijft dat de regering ernaar streeft om de uitgaven op 2% van de begroting te brengen. D66 is van mening dat grotere Europese defensiesamenwerking belangrijk is om wapensystemen binnen de EU te standaardiseren. In Oekraïne gaat de strijd voor onze veiligheid, vrijheid en democratie door. De onvoorwaardelijke steun van Nederland aan Oekraïne moet worden voortgezet naast de versterking van onze strijdkrachten, en niet ten koste daarvan, concludeerde Belhirch.

Demissionair minister Ollongren reageerde op senator Goossen dat vergeten militairen niet bestaan. Dit geldt zeker ook voor dienstverleningsslachtoffers. Over de NAVO-norm zei de minister dat investeringen nodig zijn na een zeer lange periode van bezuinigingen. Dit is gedeeltelijk herstel, maar ook een investering in de toekomst van het leger. Maar er zal altijd een concessie moeten worden gedaan. Structureel hebben we de 2% nog niet bereikt: door de val van het kabinet en de aftredende status waren er grenzen aan wat we eraan konden doen, aldus Ollongren. Zij adviseert de partijen in formaties om de NAVO-standaard structureel te maken. Dit betekent niet dat er sprake is van een wapenwedloop. De regering maakt zich zorgen over de situatie in Rafah en vindt dat er een staakt-het-vuren moet komen.

Volgens demissionair staatssecretaris Van der Maat groeien de opleidingen sneller dan het aantal mensen dat bij Defensie komt. De ambitie voor 2025 is 90% militair en dat loopt achter. Het is noodzakelijk om het vertrek van personeel verder terug te dringen. Een belangrijk uitgangspunt voor opleidingen is outsourcing, mede door het tekort aan interne trainers. Tegelijkertijd wil Van der Maat bestaande kennis behouden. Over investeringen in de defensie-industrie zei hij dat Nederland over het beste materieel wil beschikken. Als ze in Noorwegen worden gemaakt, kopen we ze daar en als ze in Nederland worden gemaakt, kopen we ze hier. De marine staat voor een ongekende uitdaging en de komende tien jaar zal er veel materieel voor worden aangeschaft.