Intensieve discussie tijdens avond over kerk en slavernij: ‘We moeten elkaar niet misleiden’

13 maart 2024 om 15:48 uur

Geschiedenis

AMERFOORT Historicus Gerard Harinck gaf dinsdagmiddag in Amersfoort een lezing over de rol van de Protestantse Kerk in het slavernijverleden. Hij had moeite tijdens de discussie die volgde. “De een is al verder gevorderd dan de ander”, aldus de moderator.

van Esther Postema

“Wat een intensiteit”, verzuchtte een toeschouwer tegen het einde van de avond, nadat de sprekers namens hem vooral kritische opmerkingen hadden gemaakt. Zij (zelf afstammeling van slaven) vindt het positief dat blanke mensen zich ook bekommeren om het slavernijverleden, en Gerard Harinck ervoer hen als ‘geboeid’. “Hij gebruikt misschien niet de juiste woorden, maar hij bedoelt het goed.”

De avond begon in een positieve sfeer, in een goed gevulde Xaveriuskerk aan ‘t Zand. In het kader van het lopende slavernijherdenkingsjaar werd Gerard Harinck uitgenodigd om te spreken over een grootschalig onderzoek dat hij leidt naar de rol van kerken in de slavernij. “Slavernij is niet langer iets ver weg, maar iets dat in ons bewustzijn zit”, aldus initiatiefnemer Zuwena Venhuis.

Hij gebruikt misschien niet de juiste woorden, maar hij doet dat met goede bedoelingen.

HELENDE GESPREKKEN

Harinck hecht veel belang aan gesprekken over dit verleden, zei hij. Omdat ze belangrijk zijn voor genezing. Maar naarmate de nacht vorderde, leek het erop dat hij niet helemaal voorbereid was op de emoties die onder de nakomelingen van slaven werden ervaren.

Om zijn betoog uiteen te zetten, stond hij uitvoerig stil bij een schilderij waarop een predikant, gekleed in oosterse kleding, is afgebeeld. “En als je beter kijkt, zie je op de achtergrond een zwarte man met een naakt torso.” Hoe kwam hij in Nederland terecht, vroeg Harinck zich af. “In dienst van de predikant? Als slaaf? Of was hij gered door de predikant? Hij oordeelde niet, hij stelde alleen maar vragen. Het schilderij wekte echter de onmiskenbare indruk van ongelijkheid en afhankelijkheid.

“Ik vind het een romantisch beeld”, merkte iemand na de conferentie op. ‘We moeten elkaar niet bedriegen. Ik voel de pijn van mijn voorouders.’ Dat Harinck later uitlegde dat het schilderij niet uit de romantische periode stamde, maar uit de vroegere periode, illustreert duidelijk hoe mensen soms met elkaar praatten.

HET VERLEDEN IS EEN ANDER LAND

Hoewel Harinck nog aan het begin lijkt te staan ​​van een onderzoek naar de rol die de kerk speelde in de slavernij – en daar zeker interessante feiten over kon opnoemen – is het resultaat voor een deel van zijn toehoorders al duidelijk. Ook debatleider Nicole Terborg zei dit al lang te weten.

Soms was het leven in slavernij een zegen, omdat de mensen buiten de plantage vogelvrij waren.

Het publiek vroeg om een ​​moreel oordeel, maar dat kun je van een historicus, althans niet van deze, niet verwachten. “Het verleden is een ander land, waar mensen anders denken en handelen”, citeerde Harinck een beroemde collega. De historicus moet proberen dingen die hij zou afkeuren vanuit een hedendaags perspectief te begrijpen.

Er bestaat geen twijfel dat de kerk een slechte rol heeft gespeeld, maar het feit dat er predikanten waren die slaven bezaten is een slechte zaak. Maar hij kan zichzelf er nog steeds niet toe brengen te zeggen hoe belangrijk de rol van de kerk werkelijk was en laat de gruwelijke details achterwege. Daarom maakte zijn betoog een onvolledige indruk.

Vooral één opmerking veroorzaakte sterke emoties: ‘Soms was het leven in slavernij een zegen, omdat de mensen buiten de plantage verschoppelingen waren.’ Een zegen? „Een zegen is iets dat alleen maar goed is”, antwoordde een toeschouwer. Dat kun je niet zeggen over welke vorm van slavernij dan ook. Velen waren verrast door het feit dat deze bewering werd ondersteund door het 19e-eeuwse werk ‘Oom Tom’s Negerhut’. (En de spreker merkte ook op dat het woord ‘neger’ momenteel uit die titel is weggelaten.)

DE VLOEK VAN CHAM

Het verleden heeft nog steeds zijn werking en ook dat verdient aandacht, vinden publiek en presentator. Een deelnemer zei dat zijn 17-jarige kleinzoon een paar maanden geleden versuft thuiskwam van school. Een professor had gesproken over de vloek van Cham, een bijbels verhaal waarmee christenen ooit de uitbuiting van zwarte mensen rechtvaardigden.

De professor leek die lezing niet af te keuren. “Ik zou discriminatie aan de kaak stellen”, waarschuwde Gerard Harinck, maar de docent in kwestie is inmiddels met zwangerschapsverlof.

De meeste mensen waren het er later over eens dat de avond meer emoties had opgeroepen dan verwacht. De discussie werd echter in een harmonieuze sfeer voortgezet. Naar goed Creools gebruik terwijl wij genieten van heerlijke hapjes.

Dit artikel kwam tot stand met hulp van Nieuwsplein33, een samenwerking tussen De Stad Amersfoort, De Stadsbron en RTV Utrecht.