‘t Seghen Waert: Bewoners van de woonwagen in Zoetermeer

In het nieuwste nummer van het tijdschrift ‘t Seghen Waert’ van de Historische Vereniging Oud Soetermeer staat een mooi verhaal over de woonwagenbewoners in Zoetermeer. Hier alvast een voorproefje en lees zeker het volledige verhaal op ‘t Seghen Waert.

Het verhaal van de karavaanbewoners in Zoetermeer is gebaseerd op de vooroordelen van de Zoetermeerbewoners over Roma, Sinti en ‘reizigers’ en confrontaties. Vroeger werden rondreizende mensen die in tenten of caravans woonden “zigeuners” genoemd, maar sinds het Romani-congres in Londen in 1971 worden ze formeel Roma of Sinti genoemd.

De reden dat ze reisden is de belangrijkste reden dat er in de archieven zo weinig bewaard is gebleven over hun verblijf in Zoetermeer en Zegwaart. Het eerste teken van hun aanwezigheid in de gemeenschap dateert uit 1862, toen Maria Georgetta Hart, dochter van de koorddanser Wilhelm Hart, in Zegwaart in ‘een wagen’ werd geboren. In de eerste helft van de 20e eeuw, in 1918, werd Celistina (Christina) Walter, toen tien maanden oud, begraven op de begraafplaats achter de Nicolaaskerk. In het grafboek van de begraafplaats staat naast zijn naam “caravan”.

Eerste caravan in de gemeente

De eerste melding van een karavaan in de gemeente verscheen in 1900. Volgens een krantenartikel had een familie van presidenten hun tenten opgezet nabij de Bleiswijkseweg en hun karavaan “zo” neergezet dat meerdere paarden uit een tilbury (een rijtuig) dat ik langskwam en dat ze ontsnapten. De rand van de Bleiswijkseweg bleek een ideale plek voor reizigers en zigeuners om hun caravans te parkeren. Een verharde weg door de weilanden met vrijwel geen bebouwing. Uit het zicht van de politie en ver van het bewoonde centrum.

De caravans hebben niet continu op de berm van de Bleiswijkseweg geparkeerd gestaan. In 1920, twee jaar na de invoering van de Caravanwet, bestond er waarschijnlijk al een formele plek op de losplaats Den Hoorn, het eerste ‘caravankamp’ in Zoetermeer en Zegwaart. Op advies van wethouder Smits, die niet blij was met deze locatie, gingen burgemeester en wethouders op zoek naar een andere locatie en vonden die uiteindelijk in 1936, ‘het laatste stukje van de Bleiswijkseweg’.

Begin jaren zestig zegde het poldergemeentebestuur de huurovereenkomst op het terrein op en moest de gemeente op zoek naar een nieuwe locatie. In 1962 overweegt de gemeente (tijdelijk) het terrein van de voormalige fabriek aan de Voorweg, maar dit veroorzaakte hevige protesten van omwonenden. De gemeente heeft vervolgens een locatie langs de Middelweg onderzocht. Dit keer maakte de provincie bezwaar, zij wilden niet meewerken aan de aanleg van een secundaire weg langs de Middelweg. Uiteindelijk bereikte de gemeente opnieuw een stuk grond aan de Bleiswijkseweg, ditmaal 150 meter achter de Algemene Begraafplaats.

‘Tijdelijke’ caravancentrum

In 1963 was het de bedoeling dat het terrein aan de Bleiswijkseweg een tijdelijk woonwagencentrum zou worden. In de jaren vijftig werd de Caravanwet gewijzigd, waardoor de oprichting van regionale centra, waaronder één in Leiden, mogelijk werd gemaakt. In de jaren zestig werd de wet opnieuw gewijzigd. Het doel was om het welzijn van de karavaanbewoners te bevorderen en men hoopte dat ze beter zouden integreren in de burgermaatschappij en dat levenswijzen die als inferieur worden beschreven, zouden verdwijnen. Er komen vijftig grote regionale woonwagencentra met maximaal 70 staanplaatsen en diverse voorzieningen zoals gezondheidszorg, douches, recreatievoorzieningen en basisscholen. In Leidschendam zou zo’n centrum aan de Veenweg komen, niet in de buurt van Leiden. En velden buiten de centra waren verboden.

Het zou een tijdelijk centrum aan de Bleiswijkseweg worden, maar na tien jaar heb ik namens de bewoners van dit centrum contact opgenomen met wethouder Nagtegaal om de slechte voorzieningen van het centrum te verbeteren. Er werd beloofd dat de bouw van gezondheidsvoorzieningen ‘op zeer korte termijn’ zou beginnen en dat ook de ‘zeker onvoldoende’ toegang tot het centrum zou worden verbeterd.

566 inmenging van de staatspolitie

Hoewel de dorpelingen de karavaanbewoners altijd liever hadden zien vertrekken dan komen, liepen de spanningen op tot ongekende hoogten in de jaren zestig. Eind december 1966 werden verschillende ruiten ingeslagen en wilde de politie van Zoetermeer de ergste onruststokers arresteren. Dit leidde echter tot een rel waarbij een bewoner van de karavaan een politieagent aanviel met een ijzeren staaf. Gedeputeerde Visser van de politie Zoetermeer gaf aan dat hij te weinig mensen had om effectief op te treden. In januari 1967 schreef het Algemeen Dagblad over de “terreur van het woonwagenkamp” en hadden de dorpelingen volgens adjudant Visser een bende gevormd om hun bezittingen te verdedigen. Er werd geschoten in het midden. Van de 566 “inmengingen” van de nationale politie tegen woonwagenbewoners in de Haagse wijk vonden in 1969 117 plaats in Zoetermeer.

Halverwege de jaren zeventig leek het beleid met grote centra niet goed te werken en bleef Zoetermeer over een eigen woonwagencentrum beschikken. In 1980 werd 2,5 miljoen uitgetrokken voor een nieuw centrum aan de Bleiswijkseweg, net ten noorden van het oude centrum. In 1999 werd de Caravanwet afgeschaft en werden woonwagenbewoners niet langer als een aparte groep behandeld, maar als ‘gewone’ burgers, met als enige onderscheid dat zij in een woonwagen woonden. De komende jaren zullen er nieuwe locaties in Zoetermeer bijkomen. In 2023 zijn er 55 plaatsen in negen woonwagencentra (Bleiswijkseweg, Alkemenehof, Bakemaplan, Griffinruimte, Schansbaan, Gooimeer, Zwetstroom en twee centra in Rokkeveen).

In 2018 oordeelde het College voor de Rechten van de Mens dat het beleid van de gemeente Zoetermeer niet in overeenstemming is met het Europees Verdrag. Nomadische bewoners, en vooral de Roma en Sinti, hebben recht op hun eigen culturele normen en waarden. Regeringen zijn nu verplicht de cultuur van woonwagenbewoners te beschermen en te faciliteren.

Foto: Huizen en caravans in Glanswit in de wijk Rokkeveen. Bron: Fotograaf: Schneider, JJ; Herdenking van Zoetermeer, Historische Vereniging Oud Soetermeer

Elke dag Zoetermeernieuws in je inbox? Blijf op de hoogte van het laatste nieuws uit Zoetermeer en schrijf je in voor onze nieuwsbrief!

zoetermeeractief.nieuwsbrief