Een zeer succesvol migratieverhaal – De Groene Amsterdammer

Waarom werd er in de 19e eeuw, toen het nationalisme alom in brons werd belichaamd, geen standbeeld op de Grote Markt geplaatst voor de 17e-eeuwse Haarlemmer Jan Janszoon? Als iemand de VOC-mentaliteit van Balkenende had, was hij het wel. Wellicht omdat LJ Coster, de fictieve Nederlandse uitvinder van de boekdrukkunst, daar al in 1856 was geplaatst. Of omdat hij een kaper was, al deerde Piet Hein en de andere kapiteins die van de Staten-Generaal vergunningen kregen om te stelen daar niets van. juridisch.” “. Of omdat hij moslim werd. Marokkaans. En hij werd een piraat, zonder kaperbrief. En hij maakte ook van Nederlandse matrozen een mensenbuit. Het zou een voldoende verklaring zijn, maar belangrijker lijkt mij dat bijna niemand meer wist wie hij was. Dat verandert pas radicaal omdat Andere Tijden een actuele serie heeft gemaakt over de Haarlemse Jan. En wat voor soort. Vier keer vijftig minuten over een vrijwel onbekende zeeman uit de 17e eeuw. Gezondheid.

De verdienste van het project is dat het ons niet alleen een uitzonderlijke en indrukwekkende biografie oplevert, maar dat we in één keer ook heel wat sociaal-economische, cultuurhistorische, politieke, maritieme en militair-historische informatie verkrijgen. En de geschiedenis van de slavernij. In stukjes en beetjes gepresenteerd door een selectie van internationale historici. Geketend aan een ketting door de gids van de groep: Abdelkader Benali. Geholpen door Jan zelf, die Moerad Raïs begon te heten. Want kosten, inspanningen, methoden en technieken zijn gespaard. Jan wordt als verteller gespeeld door acteur Aad Greidanus Sr., zijn dochter Liesbeth door Gaite Jansen, zijn (vermeende) zoon Anthony van Salé door Iliass Ojja. In het gerenommeerde Hotel Modern, dat poppenspel en beeldende kunst combineert, worden regelmatig scènes uit de 17e eeuw opgevoerd. Dankzij hen zijn wij aanwezig bij het beleg van Haarlem, in de keukens waar ratten worden bereid tegen de honger, bij zeeslagen, bij overvallen, op de slavenmarkt, etc. Er is ook prachtig gebruik van andere vormen van animatie, vintage prints en schilderijen. Maar bovenal reizen ze in navolging van Jan en zijn vermeende zoon naar relevante plekken in de wereld: Haarlem en Veere, maar ook Ierland, IJsland, Marokko (Salé, naast Rabat) en Oualidia aan de westkust. Plus agrarisch Manhattan en Brooklyn met Anthony. Alleen in het toenmalige Ottomaanse Algiers, dat ook lange tijd de uitvalsbasis van Jan was, kregen fabrikanten geen toestemming van de overheid.

Het is werkelijk een sensationeel verhaal dat onder meer ‘van schoenpoetsjongen tot miljonair’ omvat. Want ‘van zeeman uit Haarlem tot grootadmiraal van Salé (Rabat) en gouverneur van Oualidia’ mag dan financieel vergelijkbaar zijn, maar de culturele component, gelegen in een zeer succesvolle migratiegeschiedenis, maakt het tot een buitenlandse categorie. Ik haat Spanje Het wordt de eerste episode genoemd en is gemakkelijk te verklaren door het eerder genoemde beleg, 1572-1573, dat hij als kind meemaakte. Vreselijke honger gevolgd door massa-executies die bijna elk gezin troffen, moeten hem hebben gevormd. Hij ging heel jong de zee op, maakte snel carrière, kreeg een eigen boot en zijn haat werd een geweldig verdienmodel: het ontvoeren van Spanjaarden (en anderen). Helaas volgde er een wapenstilstand van twaalf jaar, waardoor een verandering van aanpak werd afgedwongen. Het breidde zich uit tot Noord-Afrika, via Algiers en Marokko (waar ze ook de Spanjaarden haatten sinds de verdrijving van de ‘Moren’) en omvatte de hervatting van de kaapvaart in de Middellandse Zee en zelfs invallen van verrassende omvang in extreme landen in het noorden. Want uiteindelijk werd Jan niet alleen diplomaat en hoge bestuurder, maar ook slavenvanger. Niet in Afrika bezuiden de Sahara, zoals veel Arabieren en moslims (wat niet wordt genoemd), maar in het Middellandse Zeegebied en nog veel meer noordelijke christelijke regio’s.

Het hoofdverhaal is fascinerend en gruwelijk, maar de details zijn verrukkelijk. Het is bijvoorbeeld leuk om de historicus Ghizlan El Hachimi te ontmoeten bij het Nationaal Archief in Den Haag. Polder-Marokkaan ongetwijfeld, die waarschijnlijk Arabische documenten zal vertalen, denk je. Maar nee: hij deed zeker paleografie als bijvak en ontcijferde die moeilijk leesbare 17e-eeuwse Nederlandse manuscripten: steden die de Staten-Generaal vragen om losgeld te betalen voor bijvoorbeeld in Barbarije ontvoerde zeelieden. Haar korte optreden maakt haar meteen gelijk aan Jan: succesvolle migratie, maar dan in de tegenovergestelde richting (zoals Abdelkader). En wat te denken van de stadsgids, die ons niet alleen alles vertelt over het 17e-eeuwse Haarlem, maar ook over de biografie van Jan? Zijn naam: Mehmet Tütüncü, Ottomaanse landgenoot, die op tienjarige leeftijd naar Nederland kwam en opgroeide in de Janbuurt, vlakbij de Amsterdamse Poort.

Of heel anders: we bezochten het Frans Hals Museum voor zijn militaire stukken. Ontvang een korte biografie, inclusief speculatie dat Jan mogelijk met Frans in de kroeg is geweest. Ach ja, waarom niet? Het wordt toegekend aan de makers. Maar we richten ons ook op een opvallende vaandeldrager: Adriaan Mattan, een vriend van Hals, zelf een getalenteerde amateurcartoonist. Die Jan een tekening van de Marokkaanse kust gaf toen hij als diplomaat kwam onderhandelen met gouverneur Raïs over de redding van de Nederlandse slaven. ‘Eigenlijk is de wereld heel klein’, zegt curator Marrigje Rikken, terwijl Abdelkader begrijpelijkerwijs geniet van dit soort verbindingen, de sensatie van iedere historicus.

De rol die hij in de serie speelt is welverdiend. Hij is geen willekeurige presentator, toevallig gekozen vanwege Marokkaanse roots; Hij studeerde geschiedenis en publiceerde het essay in 2020. Reizigers van een nieuw tijdperk. Over Jan Janszoon, die Moerad Raïs werd. Boek waaruit de serie voortkwam dankzij regisseur Marcel Goedhart. En, zoals ik het begrijp, een boek over hemzelf, die geografisch en cultureel de tegenovergestelde (levens)reis maakte, zoals talloze landgenoten en immigranten over de hele wereld.

Opnieuw zijn de verdiensten van de serie en de rol van Benali daarin geweldig. Toch ben ik er niet altijd blij mee. Vooral het belachelijke feit dat hij zich uitvoerig verkleedt als Jan met tulband, waarna zijn dochter hem Sinterklaas noemt. (Daar heeft hij niet over nagedacht, zegt hij in de VPRO Gids, (Maar de ijdele humor schijnt er wel doorheen.) Dat we hem vaak op het scherm zien, peinzend naar de zee starend, rotsen beklimmend, etend in een restaurant, is een regiekeuze die past in een trend waarin vertellers veel ( te veel voor mij) trekt de aandacht. Maar het lijkt mij bezwaarlijker dat veel interviews soms succesvol zijn en soms niet. ter zake en soms vraagt ​​hij naar het bekende pad. Waar de antwoorden een verrassing opwekken die gespeeld had moeten worden.

Misschien begrijpelijk, maar soms ook twijfelachtig, is de ambivalentie van de makers en veel van de experts, met Benali aan het hoofd, in hun beoordeling van de persoon van Jan. De bewondering voor deze Macher en zijn uitzonderlijke carrière botst met begrip voor de wreedheden hij heeft gepleegd. “De beroemdste zeeman uit de geschiedenis van Marokko”, zegt de Marokkaanse historicus Leila Maziane. Omdat het de moslimscheepvaart voorbij Gibraltar naar de Atlantische Oceaan bracht, vermoedelijk. Maar ja, Napoleon was ook een briljante generaal die nog steeds veel bewondering oogst, om nog maar te zwijgen van de gigantische prijs die soldaten en burgers betalen. (Het feit dat Jacques Presser in zijn biografie van Napoleon een soort voorloper van Hitler schetste is misschien te ahistorisch, maar het was een begrijpelijk contrapunt.) Sterker nog, er wordt kritiek op Jan geuit, vooral door de Amerikaanse historicus Adam Nichols (“meedogenloos, haai, roofdier”). . . , maar tegelijkertijd kan Nichols zelf soms nauwelijks zijn bewondering voor Jan verbergen. Toegegeven, ik sta in de voorhoede van de parade van geharde morele predikers zonder eigen grote verdiensten op dat gebied; En ja, je moet nooit oordelen naar de normen van vandaag (die trouwens nu over de hele wereld worden geschonden), maar hier is een voorbeeld om mijn bezwaar te illustreren.

Aflevering twee wordt door Jan zelf gepresenteerd en vat de eerste aflevering samen: kaper, piraat, diplomaat, bekeerling, in Nederland achtergelaten gezin. ‘Noem mij egoïstisch, slechte vader, maar ik heb het gedaan. ik deel je mening inshallah, het verhaal vertellen van een van mijn grootste hits.’ In 1631 zeilde hij in iets meer dan een maand van Algiers naar Baltimore, Ierland. Ze namen vissers gevangen die hen precies vertelden waar ze heen moesten. Nachtelijke grondaanval dit keer. Met een klein leger van 320 man, deels janitsaren (Otmaanse elitetroepen, voornamelijk christenen uit de Balkan), besluipen ze 26 huizen en steken de rieten daken in brand (getoond door Hotel Modern). Mensen vluchten naar buiten en worden gevangengenomen. Jan: “De buit was fantastisch: ruim honderd, veel vrouwen en kinderen: goud in onze handen.” Dan zegt Abdelkader, op een boot in Baltimore Bay, buiten beeld tegen de regisseur (?): ‘Ik moet eerlijk zeggen dat het verhaal van Jans aanval – de militaire precisie, het lef, de moed, de sluwheid, de sluwheid – ik simpelweg Ik kon mezelf niet in de plaats van de slachtoffers verplaatsen.’ ‘Moed en durf? Het waren weerloze mensen.’ ‘Ja, nu je het zegt, ik denk aan hen: de moeders, de kinderen, de mannen, de angst.’ Waarna hij hardop beseft dat ze in korte tijd alles kwijt waren. Lot slavenmarkt Noord-Afrika. is uiterst eerlijk, maar vooral verontrustend. En als het gespeeld wordt (het lijkt mij vrij authentiek), dan is het nog veel erger. Een geval van identificatie met de gekozen hoofdpersoon die heeft bereikt wat jij ook hebt bereikt: slagen in een Een verre wereld, alsof het pad er niet toe deed, alsof talloze immigranten over de hele wereld er niet in slaagden om schokkende gevallen op te lossen.

Over spelen gesproken: Benali gelooft dat Jan echt tot leven komt dankzij de acteur die hem speelt. Greidanus zit in een lege studio met een grote microfoon voor zich. Op zichzelf is het geen aantrekkelijk beeld, maar is het overtuigend? Ik niet. Niet meer dan enkele van zijn monologen. Hoe dan ook, dat is een ander verhaal. En toch een gedurfde, veelzijdige onderneming die, afgezien van enkele ergernissen, veel kennis en inzicht biedt.