Omroep Flevoland – Nieuws – Amsterdam 750 jaar: hoe de hoofdstad Urk wist te redden van de Zuiderzee

Over drie dagen viert de stad Amsterdam haar 749-jarig jubileum en begint een feestelijk jaar voorafgaand aan het 750-jarig jubileum. Binnen onze provincie heeft vooral Urk een bijzondere historische band met de hoofdstad.

Urk was 132 jaar lang eigendom van Amsterdam. Dit was tussen 1660 en 1792. Daarna bleef het eiland tot 1942 onderdeel van de provincie Noord-Holland.

Tegenwoordig zijn er op Urk niet veel overblijfselen meer van de “Amsterdamse periode”. Op deze mistige dag neemt gids Henk Kapitein ons mee naar de gebouwen die onder invloed van Amsterdam zijn ontstaan. We beginnen bij de vuurtoren.

vuurtoren in de zee
Het eiland Urk speelde een cruciale rol voor de scheepvaart op de Zuiderzee. In de hoogtijdagen van de VOC voeren schepen van en naar Amsterdam. De route liep door ondiepe wateren bij Enkhuizen, passeerde Urk en draaide vervolgens weer richting de Waddenzee.

Zo ontstond er grote drukte voor de kust van Urk, waarvan de kleibult een herkenbaar punt in de Zuiderzee was.

Houtskoolvuur brandt dag en nacht.
Al in 1617 wilde Amsterdam dat de Nederlandse Staten op Urk een vuurvuurtoren zouden bouwen waarin het vuur met steenkool werd gestookt. En dat moest dag en nacht branden, zegt Henk Kapitein.

Ook ‘s nachts was de ligging van Urk duidelijk zichtbaar en zaten de schepen niet vast in de ondiepten. De gedenksteen uit 1617 is nog steeds te vinden aan de zijkant van de huidige vuurtoren.

Amsterdam besloot in 1660 Urk te kopen om het eiland als vuurtoren voor de scheepvaart te behouden. Een jaar later kwam een ​​groep hoteliers uit Amsterdam naar Urk om het nieuwe pand met eigen ogen te bekijken.

Wat dan ook
Tijdens een diner met de schout van Urk belooft de grote stad goed voor het eiland te zorgen. Uiteindelijk dient dit een belangrijk economisch belang.

De sheriff belooft op zijn beurt alle verplichtingen van Amsterdam na te komen. Eén ervan is onmiddellijk gevoelig. Tot die tijd zal het merendeels katholieke Urk protestants moeten worden. Henk Kapitein: “Amsterdam heeft gezegd: als we gaan investeren in Urk, moet Urk ook iets teruggeven. Dus: protestants.” De bekering van Urk zal niet eenvoudig zijn, zoals later zal blijken.

De Amsterdamse delegatie is zeer teleurgesteld over de toestand op het eiland. Het belangrijke vuurbaken moet vanwege bodemerosie meerdere malen landinwaarts worden geplaatst. Ieder jaar eet de Zuiderzee steeds meer van de kleibult waarin Urk zich bevindt.

Betere maritieme verdediging door middel van loterij
In 1710 veroorzaakte een zware storm grote schade op Urk. De voormalige burgemeester van Amsterdam, Nicolaas Witsen, komt persoonlijk naar het eiland om een ​​kijkje te nemen. Er wordt direct een actieplan opgesteld om Urk beter te beschermen tegen golven en wind.

Rondom de lagere delen van het eiland wordt een scherm van palen geplaatst en de vissers van Urk krijgen een golfbreker waarachter ze met hun boten kunnen schuilen.

Hoe Amsterdam het geld hiervoor bijeen wist te krijgen is een curieus historisch feit, legt Kapitein uit. De stad organiseerde een loterij om alle maatregelen te financieren. “De winnaar ontving een deel van de inzending en het grootste deel daarvan ging naar de bouwkosten van Urk.”

De rijke inwoners van Amsterdam hielpen Urk weg te houden van de golven. De komende jaren zullen er meer van dit soort loterijen worden gehouden.

Zonder Amsterdam is er geen Urk
In 1751 keerden de inwoners van Urk terug naar Amsterdam. Opnieuw wordt er een enorme hoeveelheid land van het eiland weggenomen. Dan komt het kapitaal weer in actie. Het palenscherm wordt langs de gehele kust geplaatst.

En ook aan de westkant, ter hoogte van het vuurbaken, komt een stenen helling die het bovengedeelte van Urk zal beschermen.

Zonder de investeringen van Amsterdam zou het eiland hoogstwaarschijnlijk grotendeels verwoest zijn door de Zuiderzee. “Het is vrijwel zeker dat als Amsterdam niet had bestaan, Urk niet meer zou bestaan”, zegt Henk Kapitein. Tegenwoordig wordt het land waarop de huidige vuurtoren staat nog steeds beschermd door een stenen helling.

Amsterdam kruist
In de 18e eeuw navigeerde de scheepvaart niet simpelweg door de vuurtoren te volgen. Ook de kerk van het Hoge Klif is een belangrijk herkenningspunt. De plaats van aanbidding heeft ook zwaar te lijden onder stormen. Amsterdamse metselaars en timmerlieden repareren de schade trouw.

Aan de oude kerk komt echter een einde. De Amsterdamse stadsarchitect Johan Samuel Creutz vindt dat er een nieuwe kerk gebouwd moet worden. Het zal vijf jaar duren, maar dan zal het eiland een nieuwe plaats van aanbidding hebben. Dit is de Kerk aan Zee die nu bijna 240 jaar oud is.

Boven de deur zijn nog de drie witte kruisen te zien die kenmerkend zijn voor het wapen van Amsterdam.

Op 27 april 1792 droeg Amsterdam Urk over aan de Nederlandse Staten. Het onderhoud van het eiland werd uiteindelijk te duur voor de stad. Maar als lid van de Loodscommissie (loodsen betekent varen) blijft Amsterdam ook de komende jaren invloed uitoefenen op het belang van Urk als vuurtoren voor Amsterdamse schepen.

moderne gedenkteken
Een symbool van het zeevervoer is het anker. En ook een presentator uit Urk heeft een duidelijk Amsterdams tintje. Hiervoor verlieten we de oude stad en gingen naar woonzorgcentrum Talma Haven.

Op Ankerplaats staat een kunstwerk van een anker, maar dit exemplaar is gemaakt van bijzondere stukken. “Het is een monument aangeboden door de Amsterdamse Binnenvaartvereniging als herinnering aan de maritieme verbinding die al eeuwen bestaat.”

Het is een monument met een knipoog, zegt Henk Kapitein. “Het is een monument van stalen Amsterdammertjes. Het is heel mooi, overal zie je die drie kruisen van de stad Amsterdam.”