Tzum | Recensie: HM van den Brink – Nachttrein naar Berlijn

‘s Nachts komen de geesten

Het is een bekende reis die SM van den Brink met de trein maakt van Amsterdam naar Berlijn, steden waar hij afwisselend woont. Neem de nachttrein en reis achteruit naar uw bestemming. Nachttrein naar Berlijn, uit de serie ‘Spoorslag’ van Anthos|Ambo, is deels een realistische beschrijving van die reis, met de gebruikelijke ontmoetingen met medereizigers, maar heeft ook een sterk symbolisch karakter. Als je achteruit reist, kijk je automatisch naar de weg achter je en speelt het verleden een belangrijke rol in deze roman.

Bij de serie ‘Spoorslag’ zit altijd een plattegrond met daarop de treinreis. Niet alleen de reis naar Berlijn is inbegrepen, maar ook de spoorlijn van Amsterdam naar Boppard, een stad in Rijnland-Palts en gelegen aan de oevers van de Rijn. Daar woonde de grootmoeder van Van den Brink, de moeder van de schrijver is dus van Duitse afkomst. Treinen en Duitsland, de Tweede Wereldoorlog is nooit ver weg in een verhaal. Het begint bij het Muiderpoortstation, waar een gedenkplaat is geplaatst ter nagedachtenis aan de treinen die hier tijdens de Holocaust reden, en een ‘onvriendelijke roestvrijstalen bank, één met een hekwerk in het midden om te voorkomen dat daklozen of andere figuren binnenkomen.’ ga erin liggen.” ‘. ‘ met een gedicht van Victor E. van Vriesland (met de verkeerd gespelde naam ‘Viktor’).

Van den Brink hecht meer aan het gedicht ‘Pogrom’ van Ed Hoornik met het onheilspellende einde: ‘Slechts tien uur met de trein naar Berlijn.’ Met die lijn verbond Hoornik de Berlijnse wreedheden rechtstreeks met Amsterdam. Van den Brink verenigt verleden en heden nadrukkelijk wanneer hij in zijn verhaal de huidige vluchtelingenstromen uit Oekraïne (slechts een paar uur rijden met de trein) betrekt.

Van den Brink kiest ervoor om zijn verhaal in fragmenten te vertellen. Een zorgeloze vakantie met het gezin in Duitsland, zijn eerste bezoek aan Oost-Berlijn om een ​​toneelstuk van Brecht te zien, de inmiddels ter ziele gegane en goed gevulde Heinrich Heine Buchhandlung in de Bahnhof Zoo; Eén van die boekwinkels die je in geen enkel station meer tegenkomt.

De grote stations, in de 19e eeuw gebouwd als kathedralen, als feestelijke toegangspoort waar het avontuur van de reiziger kon beginnen, werden aan het einde van de 20e eeuw vooral beschouwd als onroerend goed dat zo rendabel mogelijk moest worden geëxploiteerd. (…) Moderne stations zijn ‘transfermachines’ geworden waarin reizigers zo snel mogelijk zoveel mogelijk voedsel moeten ontvangen.

Na die scherpe cultuurpessimistische opmerking volgt een paar pagina’s later een meer persoonlijke opmerking, die om meer vraagt:

‘s Nachts komen de geesten, die van mij en die van anderen. In mei 1945 was mijn eigen moeder ver van huis, in Noord-Duitsland. Heeft u voor of na de capitulatie uw uniform uitgetrokken? Dat is niet duidelijk, er zijn veel dingen die niet duidelijk zijn in hun verhalen. Zoals alle kinderen, bijna allemaal, wachtte ik te lang met het vragen naar feiten, data en details.

Kunnen De Arbeiderspers Van den Brink niet zover krijgen een rol te schrijven in de Privé-domein-reeks? Er zijn op dit vlak waardevolle suggesties. Nachttrein naar Berlijn, op de website van Van den Brink vind je alvast een artikel over de ontmoeting van zijn vader en moeder en hun uiteindelijke scheiding. Hier is het zaad van een veel groter boek.

Coen Peppelenbos

SM van den Brink – Nachttrein naar Berlijn. Ambo|Anthos, Amsterdam. 96 pagina’s. € 12,99.