Sporen van het slavernijverleden zijn overal in de straten van Den Haag te vinden.

De theatervoorstelling heeft amper tien minuten geduurd of de toeschouwers beginnen lawaai te maken met potten en pannen. De toeschouwers blazen alle kaarsen uit. De kamer is volkomen donker. De voorstelling kan niet langer doorgaan.

In 1801 vernielden demonstranten de eerste anti-slavernijvoorstelling in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Ze kochten kaartjes om een ​​zitplaats in de zaal te bemachtigen en het stuk te zien. Kraspoekol of slavernij, een toneel van de Nederlands-Indische moraal door Dirk van Hogendorp (1761-1822). “Er zaten elitemensen in het publiek”, zegt Rehana Ganga, programmeur en begeleider van het Keti Koti-feest in het Nationale Theater (HNT) in Den Haag, wijzend naar de zaal waar de theaterstoelen inmiddels leeg zijn. Op 1 juli, tijdens Keti Koti (gebroken ketting), is het 151 jaar geleden dat de slavernij in de Nederlandse koloniën eindigde. Die dag wordt de afschaffing gevierd en herdacht. De HNT-wandeling is in 2015 ontwikkeld in opdracht van het Historisch Museum Den Haag door Valika Smeulders, nu directeur geschiedenis van het Rijksmuseum Amsterdam.

De stadstour door het Nationale Theater begint met een terugblik op deze voorstelling van 233 jaar geleden. De wandelroute (30 juni en 1 juli) voert je langs schilderijen, theaters en gebouwen in de Haagse binnenstad die een centrale rol hebben gespeeld bij het ontstaan, in stand houden en vervolgens afschaffen van de slavernij. Gedurende de wandeling – met zestien stops – vertellen de acteurs ook de verhalen die zich op die plekken hebben afgespeeld.

Het geannuleerde toneelstuk uit 1801 gaat over een tot slaaf gemaakte persoon die wordt misbruikt door de vrouw van een Nederlandse ambtenaar in Nederlands-Indië. In Nederland was slavernij destijds verboden, in de Nederlandse koloniën nog niet. Volgens Ganga duidt dit op een hypocriete situatie. Hierdoor wist de Nederlandse bevolking weinig over wat er precies gebeurde in de Nederlandse koloniën. Maar door de voorstelling konden mensen zien wat er gebeurde en niet wegkijken, zegt Ganga.

Folders die niet op voorraad zijn

De dag nadat het optreden werd onderbroken was heel Den Haag op de hoogte van de demonstratie. Iedereen wilde weten wat er op het podium was gebeurd. Mensen kochten massaal de brochure met het script voor de voorstelling. Binnen één dag waren alle brochures uitverkocht. “Negatieve publiciteit is ook publiciteit”, zegt Ganga.

Vervolgens verhuisde Van Hogendorp, de regisseur van het stuk, naar Brazilië. Maar Van Hogendorp zelf leek met twee maten te meten, zegt Ganga. In Brazilië nam hij twee tot slaaf gemaakte mensen mee om zijn huishouden te runnen omdat hij ‘van gedachten was veranderd’. “De vrije arbeid wordt niet besteed aan de inheemse bevolking en de Afro-Brazilianen, omdat zij de plantage ontvluchten”, was hun excuus. “Ik heb constante en betrouwbare slaven nodig voor mijn huishouden en daarom heb ik naast mijn ingehuurde krachten twee slaven gekocht”, schrijft Van Hogendorp in een brief aan zijn nichtje in Nederland. De voorstelling werd pas in 2017 opnieuw opgevoerd in het Nationale Theater.

Gids Ganga verlaat het theater en loopt naar wat zij een ‘hangplaats’ van de oude Hindoestanen noemt, wat in contrast staat met de barre levensomstandigheden van de slaven. Het is een groot geel geschilderd hotel met twee Bataafse wapenschilden uit de 17e eeuw. Batavia was ‘het hoofdkwartier’ van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), nu de hoofdstad van Indonesië, Jakarta. De mensen in India voelden zich ontspannen in het gebouw. Ze aten, dronken en praatten met elkaar, vertelt Ganga.

In de binnenstad lopen mensen nietsvermoedend langs deze historische plekken in de straten van Den Haag, waar nog sporen van het slavernijverleden te zien zijn. Volgens Ganga zijn mensen vooral onder de indruk van bijvoorbeeld het Binnenhof, waardoor ze de sporen niet zien. “Ik geef niets om elitaire zaken. Voor mij gaat het er meer om dat ik weet hoeveel mensen in deze stad voor hun rechten hebben gevochten. Verhalen vanuit het zwarte perspectief maken mij sterker.”

Ganga’s favoriete verhaal is dat van Virginie Gameren (1833 – onbekend), vanwege haar “doorzettingsvermogen en gevoel van mentale vrijheid dat vandaag de dag nog steeds indruk maakt.” Gameren was een tot slaaf gemaakte vrouw uit Curaçao die vocht voor emancipatie. Ganga gelooft dat als meer gekleurde mensen deze verhalen zouden kennen, “ze veel rechter zouden lopen.”

‘Compassioneel systeem’

Ganga loopt verder en stopt bij een kloosterkerk. Voor deze kerk kruipt tijdens de wandeling een acteur in de huid van de Ghanese theoloog Jacobus Capitein (1717-1747). “Hoewel de kapitein zelf een voormalige slaaf was, concludeerde hij uit de Bijbel dat slavernij een barmhartig systeem is.” Hij bedoelde het goed en wist niet beter omdat hij in Nederland was opgegroeid. Capitein bepleitte dat dezelfde vorm van slavernij als in de Nederlandse koloniën ook in Nederland zou gelden. Volgens hem was slavernij niet gebaseerd op ras, maar was het een oplossing voor mensen die buiten de samenleving werden gelaten om banen en huisvesting te verkrijgen.

De opvattingen van Capitein werden gebruikt als propaganda door de West-Indische Compagnie (WIC) en voor zijn proefschrift. Slavernij is niet onverenigbaar met de christelijke vrijheid Volgens Ganga hingen zijn portretten vanaf 1742 in veel salons in Nederland. Maar Kapitein had bijvoorbeeld nog nooit Fort Elmina in Ghana gezien, een plek waar slaven in hun eigen uitwerpselen werden gepropt. De kapitein voelde zich gebruikt en ongelukkig met deze propaganda. Hij verhuisde naar Ghana en stierf aan alcoholmisbruik.

Een paar straten verderop, naast het Mauritshuis, staat het Koninklijk Paleis. In de 17e en 18e eeuw kwamen vrouwen uit de hogere regionen van de samenleving bijeen in het gebouw om te strijden tegen de slavernij, die Ganga omschrijft als ‘salonactivisme’. Maar ze gebruikten hun invloed om zelfgemaakt handwerk, borduurwerk, taarten en vele andere dingen te verkopen. Met het geld dat ze verdienden, bevrijdden ze één voor één de slaven in Suriname en de Antillen.

Den Haag was een stad waar veel belangrijke politieke beslissingen werden genomen. Ook over de slavernij, al was het geen handelsstad zoals Amsterdam, Rotterdam of Zeeland. “Ik vind het jammer dat mensen niet weten wat er aan de hand is”, zegt Ganga.

Delen





E-mail de redacteur