Een rommelige vaudeville in Den Haag

Kleine waarschuwing voor wie denkt dat Nederland nog steeds een gidsland is: vergeet het maar. In de politiek in Den Haag overheerst de Belgische situatie, zoals blijkt uit de rommelige regeringsformatie. 87 dagen na de verkiezingen van 22 november is er nog steeds geen teken van een nieuw kabinet. Dit is nog steeds ver verwijderd van de 299 dagen die drie jaar geleden nodig waren om een ​​nieuw kabinet te vormen. Maar het is duidelijk dat de zaken ook nu niet echt vooruitgaan.

Vorige week benoemde de Tweede Kamer een nieuwe klokkenluider om de zoektocht naar een regering weer op de rails te krijgen. Kim Putters neemt een pauze van zijn werk als voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER), een adviesorgaan van regering en parlement, om het puin op te ruimen van de mislukte onderhandelingen tussen vier partijen: de PVV van Geert Wilders en de VVD van Geert Wilders . Dilan Yesilgöz, NSC van Pieter Omtzigt en BBB van Caroline van der Plas.

Niemand kan om de rechts-populist Geert Wilders in de formatie heen. Zijn Partij voor de Vrijheid (PVV) werd in november meteen de grootste met 37 van de 150 zetels in de Tweede Kamer. Wilders kon daarom aanspraak maken op Torentje, de ambtswoning van de Nederlandse premier. Maar toen moest hij partners vinden die hem wilden helpen de meerderheid te behalen. En met zijn uitgebrande toespraak en radicale verkiezingsmanifest was dat allesbehalve vanzelfsprekend.

Wilders besefte op de verkiezingsavond al dat hij het verzet moest overwinnen. “Alle partijen, ook de onze, zullen over hun schaduw heen moeten springen”, aldus de PVV-leider. Hij beloofde zijn meest controversiële voorstellen, zoals het verbod op moskeeën en de Koran, op te schorten. En hij benaderde de liberale VVD, de nieuwe partij NSC en de ‘boerenpartij’ BBB. Met ons vieren zou een regering-Wilders een comfortabele meerderheid hebben.

Ronald Plasterk had deze constructie de dag na de verkiezingen al voorgesteld in De Telegraaf, de megafoon van Nederlands rechts. “De opleiding is niet extreem ingewikkeld en hoeft niet veel tijd te kosten”, merkte de oud-PvdA-minister destijds op in zijn vaste column in de krant. Kort daarna stelde Wilders hem voor als informant. Plasterk bracht alle vier de partijen aan de onderhandelingstafel, al hadden vooral de VVD en de NSC enige bedenkingen.

In het eindrapport dat hij afgelopen maandag aan de Tweede Kamer presenteerde, moest Plasterk toegeven dat hij zijn doel nog niet helemaal had bereikt. Het was verrassend dat de onderhandelaars wekenlang spraken over ‘het garanderen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat’. In het bijzonder eiste de NSC van Pieter Omtzigt krachtige garanties dat Wilders de rechtsstaat niet zou ondermijnen. Het resultaat was een “gemeenschappelijke basis” met zeven overeenkomsten.

In een van de afspraken stond: “De partijen vinden het belangrijk om een ​​open, feitelijk en heftig debat te voeren, maar daarbij de integriteit met elkaar en anderen te behouden.” Dat klinkt goed, maar de afgelopen weken is dat akkoord een dode letter gebleven. De onderhandelaars zaten elkaar voortdurend naar de keel. Wilders noemde Omtzigt bijvoorbeeld een ‘katholieke schurk’ en Yesilgöz ‘bitter’. En in tegenstelling tot de eerste weken lekten er steeds meer lekken over het formatieberaad.

Vooral Pieter Omtzigt bleef buiten beschouwing. Hij baseerde zijn hele verkiezingscampagne op het herstel van de rechtsstaat na een reeks schandalen. Omtzigt positioneerde zichzelf daarmee als het tegenovergestelde van Wilders, die er de voorkeur aan zou geven het ‘linkse’ establishment te vernietigen. De NSC van Omtzigt won in november twintig zetels, een bijna ongekende prestatie voor een debuutpartij. Maar het was nog steeds veel minder dan de peilingen hadden voorspeld.

Nuchtere figuren Omtzigt werd verwoest door het populisme van Wilders en Van der Plas, die zich steeds meer als de trouwe tweede na de PVV-leider gedraagt. Het echtpaar wilde geld inzamelen om hun verkiezingsbeloften waar te maken. Voor de verkiezingen had Van der Plas al geweigerd zijn programma door het Centraal Planbureau (CPB) te laten onderzoeken. “Dan gaan ze berekenen wat alles kost”, riep hij uit in de Tweede Kamer.

Wilders heeft ook zijn ‘electorale snoepwinkel’, zoals dagblad Trouw zijn beloften omschreef. Het eist “een aanzienlijke belastingverlaging voor de burgers”, de afschaffing van de BTW op voedsel en een verlaging van de pensioenleeftijd naar 65 jaar. Wilders was ook tegen ‘pijnlijke megabezuinigingen’. Dat laatste geldt volgens hem niet voor de ‘stokpaardjes van links’: cultuur, publieke omroep, ontwikkelingssamenwerking en asielopvang.

De vergezochte plannen waren voor Omtzigt een brug te ver, vooral nadat topambtenaren hadden geschat dat er 17 miljard dollar moest worden bespaard. Het hek ging omhoog toen klokkenluider Plasterk begin februari documenten publiceerde over de stand van de overheidsfinanciën. “De financiële situatie is veel ernstiger dan verwacht”, aldus Omtzigt. En met een sneer naar Wilders: ‘Sociale zekerheid wordt niet gebouwd met luchtkastelen’, verliet Omtzigt de trainingsbijeenkomst.

De manier waarop Omtzigt de onderhandelingen opblies kan het best omschreven worden als een deurkomedie. De NSC-leider belde drie kranten om exclusief het nieuws te melden en deed later mee aan een talkshow op de commerciële zender. Zijn gesprekspartners moesten via de media of via “een appje” het vertrek van Omtzigt vernemen, zoals Plasterk boos opmerkte. De informant klaagde ook over een ‘gebrek aan respect’ en een ‘verwarrend verhaal’.

De andere drie partijen presenteerden Omtzigt al snel als een meedogenloze saboteur. Tijdens het debat over het eindrapport van Plasterk haalde Wilders woensdag hard uit. “Ik ben hier niet om zwarte ballen uit te delen”, zei hij in het begin. Om even later op Omtzigt terug te komen: ‘Ik neem het hem kwalijk dat hij is weggelopen. En weglopen was totaal onnodig.” Want ineens was men het er unaniem over eens dat de gesprekken bij Plasterk vlot en constructief verliepen.

Wilders en gezelschap. Om nog maar te zwijgen van het feit dat ze nauwelijks over de inhoud hadden gesproken, zoals de begroting, het asielbeleid en het klimaat. En tijdens het debat in de Tweede Kamer werd duidelijk dat het op dit moment niet om de kabinetsformatie gaat, maar om de vorm ervan. Want nu Omtzigt een meerderheidsregering heeft afgezet, worden alternatieven onderzocht, zoals een minderheidskabinet met aanvaardbare steun van Omtzigts NSC.

Een andere mogelijkheid is een buitenparlementair kabinet, voorgesteld door Omtzigt. De liberalen van Yesilgöz zijn bereid “naar voren te treden” en zich bij een dergelijke regering aan te sluiten, op voorwaarde dat Omtzigt ook meedoet. Er is een probleem: niemand weet precies wat dit buitenparlementaire kabinet is. Is het een regering met deskundigen die onafhankelijk zijn van de partijen? Of kan zo’n zakenkabinet aangevuld worden met partijen?

Het pijnlijke is dat nieuwe trainer Putters de eerste helft van zijn termijn, die loopt tot 11 maart, zal overleggen met juridische experts over mogelijke kabinetsstructuren. De komende week zal hij geen partijleiders ontmoeten, maar ook dan zal het vooral om de vorm gaan en niet om de inhoud. Dit schaadt het vertrouwen van burgers in de politiek.

Een blik op de peilingen leert dat vooral Wilders profiteert van de patstelling. Als de verkiezingen nu gehouden zouden worden, zou de PVV ongeveer 50 zetels behalen. Voor alle duidelijkheid: dit is een derde van het Huis van Afgevaardigden. “Nederland wil snel een kabinet dat de problemen van zijn bevolking oplost”, schreef Wilders vrijdag in X, zijn favoriete media. ‘En ja, ik zou ook heel graag premier willen worden!’