De Universiteitsbibliotheek Leiden koopt 18 Afrikaanse foto’s uit 1862, gemaakt door de Haagse pionierster Alexine Tinne

De beelden behoren tot de eerste die in het hart van het continent zijn gemaakt. Het werk van Tinne is in meerdere collecties in Nederland te vinden, maar de serie Afrika was tot 2021 onbekend. Diverse boeken, een film en een podcastserie zijn gewijd aan het leven van Alexine (afkorting van Alexandrine) Tinne. Ook de Engelse schrijver Redmond O’Hanlon besteedde aandacht aan zijn ontdekkingsreis. In zijn televisieserie O’Hanlon’s Helden (VPRO, 2013) volgden hun spoor naar Zuid-Soedan.

Tinne groeide op als enig kind van een vader die een fortuin had verdiend met de suikerplantages van West-Indië. Hij stierf toen ze 8 jaar oud was. Zijn moeder was onder meer een jonkvrouw van koningin Sofia, echtgenote van de Nederlandse koning Willem III. Na de dood van haar man reisde ze met haar dochter door Europa en het Midden-Oosten. Alexine Tinne leerde fotograferen in Den Haag, waar ze onder meer portretten en stadslandschappen maakte.

In 1862 ging hij op zoek naar de bronnen van de Nijl, toen het doelwit van meer ontdekkingsreizigers. Ze werd vergezeld door haar moeder en, voor een deel van de reis, een tante. Tinne nam drie scheepsladingen huisraad en andere spullen mee naar Caïro, waarna ze 3.600 kilometer over de Nijl en de woestijn reisde, ondersteund door een leger van bedienden en dragers.

Ziekten en vijandigheid.

Hij arriveerde met zijn moeder in het dorp Gondokoro, in wat nu Zuid-Soedan is, een buitengewone prestatie; Ziekten als dysenterie en malaria kwamen veel voor en de bevolking stond vijandig tegenover buitenlandse reizigers vanwege de wrede praktijken van slavenhandelaren. Omdat het onmogelijk bleek om verder naar het zuiden te varen, keerden ze terug naar Khartoem, waar de tante had verbleven.

Tijdens een tweede ontdekkingsreis overleed Tinne’s moeder na een kort ziekbed. Hetzelfde overkwam zijn tante in Khartoem. Tinne overleed zelf op 33-jarige leeftijd toen ze de Sahara overstak en werd aangevallen en vermoord door de Toearegs.

Twee jaar geleden was er in het Historisch Museum in Den Haag een tentoonstelling van zijn fotografisch werk, waar ook de recent verworven Afrikaanse series te zien waren. “We ontdekten het kort voor de tentoonstelling”, zegt Maartje van den Heuvel, conservator fotografie bij de Universiteitsbibliotheek Leiden (UBL) en organisator van de tentoonstelling. “Helaas konden we die foto’s niet meer opnemen in het boek dat voor de tentoonstelling werd gemaakt.”

De serie is samengesteld door de Franse fotografieverzamelaar Serge Kakou, die uitgebreid onderzoek deed naar de maker ervan. Volgens Van den Heuvel en andere Nederlandse deskundigen heeft hij overtuigend kunnen aantonen dat de achttien foto’s door Tinne moeten zijn gemaakt, onder meer doordat hij houtgravures aantrof die naar meerdere foto’s waren gemaakt en waarin zijn naam vermeld staat. Deze werden in 1865 in een tijdschrift gedrukt.

Beginjaren fotografie.

“De serie is een prachtige verrijking van de collectie historische foto’s die wij beheren”, zegt Van den Heuvel. De bibliotheken van de Universiteit Leiden bevatten honderdduizenden fotoafdrukken en tienduizenden fotografie-gerelateerde objecten.

Van den Heuvel vindt het bijzonder dat Tinne de foto’s in Zuid-Soedan heeft weten te maken. ‘De fotografie stond nog in de kinderschoenen. Fotograferen was niet eenvoudig en voor de negatieven waren grote glasplaten nodig, die werden weergegeven op een zware houten camera op een statief. Deze glasplaten moesten ter plekke worden bewerkt met vloeibare chemicaliën en direct na belichting worden ontwikkeld en gefixeerd in een geïmproviseerde donkere kamer. Soms zorgde de hitte ervoor dat de chemicaliën gingen koken.