Wijlen Frans de Waal ontdekte dat we niet veel verschillen van apen

Bioloog en primatoloog Frans de Waal is op 75-jarige leeftijd overleden in zijn geboorteplaats Atlanta, Verenigde Staten. Dat bevestigt zijn familie aan NRC.

De Waal was een van de belangrijkste primatologen ter wereld (wetenschappers die apen bestuderen). In 2007 plaatste Time Magazine hem op de lijst van de 100 meest invloedrijke mensen ter wereld.

De Waal deed onderzoek naar mensapen en schreef veel boeken over het sociale gedrag van dieren. Hij vertrok in 1981 naar de Verenigde Staten en is sinds 1991 hoogleraar aan de Emory University in Atlanta, Georgia, waar hij altijd medewerker is gebleven. In 2013 werd hij tevens benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, de eerste keer in dertig jaar dat hij in Nederland werkte. Zijn terugkeer viel mee: hij vond dat de Nederlanders veel vriendelijker waren geworden.

De wetenschapper begon zijn carrière in de jaren zeventig bij Dierentuin Burger in Arnhem, waar hij de chimpanseekolonie observeerde. Zijn boek verscheen in 1982. Chimpanseebeleid gebaseerd op zijn observaties in Burgers’ Zoo. In dat boek beschreef hij dat wat tot dan toe als typisch menselijk gedrag werd beschouwd, ook bij apen aanwezig was. Het boek bood een revolutionair inzicht in het gedrag van apen en maakte de Waal wereldberoemd.

De Waal studeerde biologie in Nijmegen en promoveerde in 1977 aan de Universiteit Utrecht. Dat was in een tijd dat dieren niet werden beschouwd als wezens met bewustzijn en gevoelens, zei De Waal vorig jaar bij VPRO Tegenlicht. “Dieren waren als machines. We mochten eigenlijk helemaal niet praten over denken, voelen en bewustzijn. We mochten die termen niet gebruiken.”

Toen hij in Burgers Zoo begon met zijn onderzoek naar het gedrag van chimpansees, besefte De Waal dat zijn biologiestudies hem eigenlijk niet hielpen, zoals hij ruim tien jaar geleden op Collegetour zei. ‘Wat ik bij chimpansees zag, stond niet in de biologieboeken. Uiteindelijk ben ik politieke wetenschappen en sociale wetenschappen gaan studeren. Dat zou je als bioloog normaal nooit doen, maar het was de enige manier om te begrijpen wat er aan de hand was. Ik begon verbanden te leggen tussen filosofie, psychologie en biologie.

Aantonen dat mensen veel meer op apen lijken dan vaak werd gedacht, werd het levenswerk van De Waal. “We denken dat we iets anders zijn, maar in werkelijkheid zijn we apen. We kunnen niet fundamenteel anders zijn dan een dier.”

In haar meest recente boek ‘Different’ concentreerde de Waal zich op de manier waarop mensen genderrollen benaderen. De Waal betoogt in het boek dat de wereld van de apen meegenomen moet worden in debatten over genderongelijkheid. “Ook bij apen zien we genderdiversiteit, die ook niet helemaal binair zijn”, stelde hij in 2022 in het radioprogramma Met het Oog op Morgen.

De Waal overleed aan de gevolgen van uitgezaaide maagkanker.