De Joodse Raad stond tijdens de oorlog voor een duivels dilemma, zo blijkt uit een nieuwe tv-serie: 'Ze zaten gevangen in hun eigen positie'

De kritiek op de Joodse Raad begon direct na de oorlog, in de zomer van 1945, toen ruim 75 procent van de Nederlandse joden was vermoord. De Raad werd gezien als een instrument van de Duitsers. De groep werd cynisch ‘Joods Verraad’ genoemd.

De Raad fungeerde als contactorgaan voor de Duitsers en bracht anti-joodse maatregelen over op zijn aanhangers en moedigde hen aan deze te volgen. “De Joodse Raad is een controversieel onderwerp. Mensen verdedigden hun daden of niet”, zegt journalist Hans Knoop (80), wiens boek De Joodse Raad Sinds 1983 is de vijfdelige televisieserie gedeeltelijk gebaseerd.

Kies geen partij

Knoop oordeelde, net als de historici Jacques Presser en Loe de Jong, streng over de Raad. Hij noemde hen een groep ‘medeplichtigen’ die er bij de Joden op aandrongen ‘strikt te voldoen aan oproepen tot deportatie’ om ergere dingen te voorkomen.

“Ik was een van de harde critici. Maar gaandeweg kreeg ik meer inzicht. Ze werden gegijzeld en opgesloten in hun eigen posities. De Raad wist niet dat ze werden gebruikt voor de vernietiging van de Joden. Maar begrip betekent niet dat je het eens bent met hun daden”, zegt Knoop nu. Hij lobbyde jarenlang om zijn boek te laten verfilmen en vond een gewillig oor van film- en televisieproducent Alain de Levita.

De Raad, onder voorzitterschap van professor David Cohen en diamantair Abraham Asscher, doet het in de serie minder slecht dan Knoop destijds schreef. Knoop: “De kijker hoeft geen partij te kiezen, maar moet zich afvragen wat hij zou hebben gedaan als lid van de Joodse Raad.”

het kleinere kwaad

Voor de serie vroeg scenarioschrijver Roos Ouwehand ook historicus Bart van der Boom, wiens boek onlangs in 2022 verscheen. De politiek van het kleinere kwaad Er verscheen een publicatie over de Joodse Raad. Van der Boom zei deze week over het steunprogramma van de Raad: “Ze wisten dat de Duitsers volkomen onbetrouwbare mensen waren, maar ze dachten dat ze deals met hen konden sluiten. “Ze dachten dat joden naar dwangarbeidskampen waren gestuurd en ze konden zich niet voorstellen dat daar doodsfabrieken waren.”

Ouwehand was blij met de genuanceerder ideeën van Van der Boom, zei ze op een persconferentie. Ook besloot hij het verhaal beter verteerbaar te maken en de relatie tussen Cohen (meesterlijk gespeeld door Pierre Bokma) en zijn dochter Virrie (Claire Bender) te benadrukken. Vader en dochter hadden twee handen op dezelfde buik, maar stonden tijdens de oorlog lijnrecht tegenover elkaar. Virrie redde honderden joodse kinderen uit de crèche voor de Hollandsche Schouwburg en dwong hen onder te duiken.

Gearresteerd wegens mogelijke samenwerking

Na de oorlog werden Cohen en Asscher gearresteerd vanwege mogelijke collaboratie. Tot een rechtszaak is het nooit gekomen. In het laatste en vijfde deel wordt Cohen ondervraagd. Ze vragen hem: “Kun je niet volhouden dat je niet wist wat er gebeurde met al die mensen die naar Duitsland en Polen werden gedeporteerd?” Zijn antwoord: “Niemand wist het. Als we dit hadden geweten, hadden we onze mensen aangeraden zich te verstoppen. ‘Je kunt het mij niet kwalijk nemen.’

In de ogen van Knoop was Cohen, die het beleid van de Raad dicteerde, een naïeve en afgeleide kamergeleerde. “Hij is geen man van de wereld”, zegt hij. “Asscher wel. “Het was emotioneel, impulsief en had minder diepgang.”

Welke lijn volgt de serie?

Paula van der Oest (59), directeur van De Joodse Raad: “Ik ben betrokken geweest bij de ontwikkeling van de serie en ook bij de manier waarop het verhaal verteld kan worden. De basis van de serie is het boek van Knoop. Maar uit het boek van Bart van der Boom bleek dat de presidenten te goeder trouw handelden.”

Pierre Bokma: “Ze handelden tot op zekere hoogte te goeder trouw. Cohen was een intelligent persoon. Hij was een beschaafd, bedachtzaam maar ook ijdel man. Nee, hij is zeker niet naïef. Op een gegeven moment kon hij niet meer terugkeren. Hij dacht dat de oorlog eerder zou eindigen. Het bleek dat ze zich op een zinkend schip bevonden.”

Geef je hem de schuld?

Bokma: “Ik verwijt hem zijn ijdelheid, zijn ongevoeligheid voor de pijn van anderen en zijn wrok jegens degenen die de Raad wilden verlaten.”

Van der Oest: “Hij stierf heel bitter.”

Knoop liep tijdens het filmen rond op de set. Hij zei dat u veel wist over de Joodse Raad. Hoe heb je je voorbereid op je rol als Cohen?

Bokma (68): “Ik heb veel gelezen over de oorlog en de Joodse Raad en ik heb me verdiept in de persoon Cohen. Ik heb filmfragmenten gezien en naar de radio-opname geluisterd waarin hij sprak. Je hoort veel in iemands stem. “Ik hoorde vooral spanning en superioriteit in de stem van Cohen.”

Wat vind jij van Cohens rol in de oorlog?

Bokma: “Hij bleef tot het einde van zijn leven volhouden dat hij het goed had gedaan. Hij moest het ook volhouden. Het was een overlevingsstrategie. Dit is diep tragisch. “Ik heb er een traantje over gelaten.”

Opperrabbijn Binyomin Jacobs bekeek de preview van de serie en schreef in een van zijn columns dat hij een “onvoorwaardelijk” beeld had van de Joodse Raad. Ook aanwezig was de kleinzoon van een van de hoofdpersonen, die hij meerdere keren had gezien en die hij verachtte vanwege zijn grootvader. Hij keek mij aan en ervaarde hetzelfde gevoel als ik, alleen in een iets andere positie. Er was een gevoel van diepe verbondenheid in die bioscoop.”

De kleinzoon van Jacobs en Cohen, Rob Oudkerk, schudde daarna de hand. ‘Eenheid is ons krachtigste wapen’, concludeerde Jacobs.

Regisseur Paula van der Oest. “Het boek van Bart van der Boom toont aan dat de voorzitters van de Joodse Raad te goeder trouw hebben gehandeld.”Afbeelding Eva Plevier/ANP

De EO-serie De Joodse Raad begint zondag 10 maart om 21.20 uur op NPO 1.

Over de auteur: Hanneloes Pen is al ruim dertig jaar nieuwsverslaggever bij Het Parool. Hij schrijft reportages en persoonlijke verhalen over Amsterdammers die in onderdrukking zijn geraakt of slachtoffer zijn geworden van geweldsincidenten. Hij schrijft ook artikelen over de Tweede Wereldoorlog.

De Joodse Raad stond tijdens de oorlog voor een duivels dilemma, zo blijkt uit een nieuwe tv-serie: ‘Ze zaten gevangen in hun eigen positie’

Leave a Reply Cancel reply