Het GVB verdiende geld aan de tramritten waarbij de Duitsers joden deporteerden: 'Het waren praktisch mobiele gevangenissen'

Een nieuw onderzoek heeft 23 ongepubliceerde facturen van het GVB aan de nazi’s aan het licht gebracht. Facturen uit het Niod-archief worden uitgebreid getoond en beschreven in de nieuwe film en in het gelijknamige boek. Verloren stad van filmmaker Willy Lindwer en schrijver Guus Luijters.

Uit de facturen blijkt dat voor de deportatie van Amsterdamse joden circa 900 tramritten zijn ingezet, waarvoor het GVB ruim 9.000 florijnen (momenteel ruim 61.000 euro) heeft aangegeven en ontvangen. Het Centraal Joods Overleg (CJO) gaat binnenkort om tafel met het GVB en de gemeente om het geld terug te vragen. Volgens onderzoekers heeft het GVB nooit schuld erkend, spijt betuigd en geen financiële compensatie aangeboden aan de gedeporteerde joden of hun families.

Elke maand gefactureerd

Tussen half juli 1942 en eind augustus 1944 werden naar schatting 48.000 Amsterdamse joden per tram naar het Centraal Station en het Muiderpoortstation vervoerd. Van daaruit reden treinen door de kampen naar de concentratie- en vernietigingskampen, de transitstations Westerbork en Vught.

Maandelijks stuurde het transportbedrijf facturen naar de Zentralstelle für jüdische Auswanderung, de instantie die de jodenvervolging in Amsterdam coördineerde. De nazi’s betaalden de GVB-rekeningen met het geld dat de joden vanaf 1941 moesten inleveren, zo staat in het boek. De laatste twee facturen, van juli en augustus 1944, zijn nooit betaald.

De transportfactuur van 8 augustus 1944.Afbeelding niod

De facturen zijn niet eerder openbaar gemaakt. UvA-hoogleraar emeritus Johannes Houwink ten Cate, die 38 jaar als onderzoeker bij het Niod werkte, vond de facturen in 1994 toen hij een rapport schreef voor Yad Vashem. “Ik heb de facturen als bijlage bij dat rapport gevoegd. Ze zaten in het dossier samen met andere losse documenten Doc. II Joodse deportatie. “Het is heel vreemd dat er nooit iets aan gedaan is.”

Op de facturen staan de routes vermeld die de trams hebben afgelegd en de dagen en tijden van gebruik. Ook worden de begin- en eindpunten van tramritten vermeld. De belangrijkste deportaties vonden plaats vanaf de Hollandsche Schouwburg, waar de gearresteerde joden werden opgehaald, naar het centraal station en het Muiderpoortstation, vanaf de halte Beethovenstraat naar het centraal station en van het Victorieplein naar het Muiderpoortstation.

Anna Frank

Tot ver na de oorlog probeerde het GVB geld terug te vorderen van de nazi’s voor de huur van de tram die Anne Frank en haar gezin vervoerde. Op 8 augustus 1944 werden de acht onderduikers uit het Achterhuis per tram van het cellencomplex Kleine-Gartmanplantsoen naar CS vervoerd, om samen met 65 andere joden per trein naar kamp Westerbork te worden overgebracht. Lees het artikel: Tot ver na de oorlog probeerde het GVB vergoeding te krijgen voor de kosten van de deportatie van Anne Frank.

Mobiele gevangenissen

Het CJO wil dat het geld dat het GVB verdient met de deportaties ten goede komt aan de Joodse gemeenschap. “Het zou bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om voorlichting te geven over de Holocaust”, zegt Chanan Hertzberger van het CJO. “Persoonlijk denk ik ook dat het idee van Lindwer en Luijters om borden te plaatsen bij tramhaltes waar joden naartoe worden gebracht een veelomvattend plan is. Maar wie weet komt het GVB wel met een goed idee hoe het geld besteed kan worden.” Het CJO heeft nog geen klachten ingediend bij het GVB.

Het Niod onderzoekt momenteel in opdracht van de gemeente Amsterdam de rol van het GVB bij deportaties. “Omdat de trams die de Joden vervoerden, werden bewaakt door Duitse agenten gewapend met karabijnen, waren het praktisch mobiele gevangenissen. Er is geen enkel spoor van verontschuldiging, wroeging, spijt of zelfkritiek van de kant van de PPC. Het is altijd geheim gehouden”, zegt Houwink ten Cate.

Het GVB stelt in een schriftelijke reactie: ‘Wij zijn ons er terdege van bewust dat deze verschrikkelijke episode in de geschiedenis van onze stad nog steeds enorm veel pijn doet. Dat er nog steeds veel verdriet en woede heerst onder overlevenden van de Holocaust en nabestaanden van vermoorde Nederlandse joden. Ze nodigden ons uit voor de première van de documentaire en dan zullen wij zowel op de documentaire als op het boek reageren.’

Over de auteur: Hanneloes Pen is al ruim dertig jaar nieuwsverslaggever bij Het Parool. Hij schrijft reportages en persoonlijke verhalen over Amsterdammers die in onderdrukking zijn geraakt of slachtoffer zijn geworden van geweldsincidenten. Hij schrijft ook artikelen over de Tweede Wereldoorlog.

Hoe de oprichters van Het Parool hun leven riskeerden in oorlogstijd: ‘Geen seconde twijfel’

Wie waren de oprichters van Het woord? Wat bracht u ertoe uw leven te riskeren voor een verzetskrant? En wat gebeurde er toen ze een groot deel van de organisatie arresteerden?

Je kunt het beluisteren in de onderstaande podcastaflevering. Metropool Amsterdam.

Het GVB verdiende geld aan de tramritten waarbij de Duitsers joden deporteerden: ‘Het waren praktisch mobiele gevangenissen’

Leave a Reply Cancel reply