Het Nationaal Holocaust Museum opent in Amsterdam: 'Wij geven deze mensen hun identiteit terug door te vertellen wie ze waren'

Negen Joodse kinderen staan levensgroot afgebeeld op een foto in de achtertuin van het museum. Ze spelen en lachen in de tuin van het oude kinderdagverblijf dat was aangewezen als opvangcentrum voor Joodse kinderen die vanaf oktober 1942 moesten worden gedeporteerd. Alle negen kinderen werden vermoord. Hetzelfde geldt voor regisseur Henriëtte Pimentel, die op de foto naast hen in de tuin staat.

Het verzet heeft zo’n zeshonderd kinderen kunnen redden door ze over het schoolplein te smokkelen en naar een onderduikadres te brengen. In de gang van de voormalige gereformeerde kleuterschool, die naast de crèche lag, hangen teksten van kinderen die het hebben overleefd. ‘Er stond een man op mij te wachten die tegen mij zei: blijf kalm. Nu gaan we op pad en als iemand onderweg iets vraagt, praat ik wel”, zegt Levi Hagenaar, die toen 9 jaar oud was.

De levensgrote foto’s van Joodse kinderen in de achtertuin van het museum, waarop ze spelen en lachen in de tuin. Ze zijn allemaal tijdens de oorlog omgekomen.Afbeelding Maarten Delobel

Lies de Hond, toen 4 jaar oud: ‘Ze hebben mij over het hek getild en daar stond een vreemde heer met een jutezak bij zich. ‘Ze stopten mij in die tas.’

Deze historische plek is vanaf de straat te zien. “Wij willen een open en transparant museum. De geschiedenis van de jodenvervolging verdient het om gezien te worden”, zegt Annemiek Gringold, conservator van het Nationaal Holocaust Museum.

Schokkende beelden

In een van de oude klaslokalen staat een wiegje. In die originele wieg, die zich in een Amsterdamse schuilplaats bevond, lagen veel baby’s die de crèche uit werden gesmokkeld, tijdelijk en werden na één of meerdere nachten naar een veilige schuilplaats gebracht. Op de muur worden verschillende verzetsgroepen geprojecteerd die eraan deelnamen.

Gringold merkt op dat het museum is ontworpen vanuit een Joods perspectief. Wat dit betekent wordt duidelijk op de bovenverdiepingen. In de lift wordt de bezoeker gewaarschuwd dat de tentoonstelling ‘schokkende beelden’ bevat.

Op de tweede verdieping hangt een metershoge en brede foto van de zevenjarige Amsterdamse jongen Sieg Zondag, die met zijn hoofd gedraaid voor naakte lijken in Bergen-Belsen loopt. Deze beroemde foto werd op 20 april 1945 in het bevrijde kamp gemaakt door de Britse fotograaf George Rodger en ruim twee weken later gepubliceerd in het Amerikaanse tijdschrift. Leven afgedrukt.

De tentoonstelling begint vervolgens met het joodse leven van voor de oorlog en gaat verder met de opkomst van het nazisme, de vlucht van Duits-joodse vluchtelingen naar Nederland en de mobilisatie van 1939. Regelgeving van de nazi’s met steeds strengere anti-joodse maatregelen.

Gringold: “Joden kregen steeds minder rechten. Ze werden buitengesloten, vernederd, beroofd en uiteindelijk gedeporteerd. We laten deze verschillende stadia van discriminatie zien.”

vergeet me niet

In een vitrine bevindt zich het originele archief van de Joodse Raad met 160.000 kaarten met daarop de persoonlijke gegevens en adressen van alle Nederlandse joden. Verderop hangt een geel doek met daarop de Davidsterren, dat joden vanaf 2 mei 1942 moesten dragen. Ook liggen er spullen van gedeporteerde joden. “Een origineel object met een verhaal erachter wordt heel sterk overgedragen. We gaan bezoekers niet voor de gek houden met bijvoorbeeld een replica van een kazerne”, zegt Gringold.

Zo wordt in een ‘Vergeet-mij-nietje’, een van de mini-installaties met verhalen van vermoorde mensen, een tekening getoond van Arent Gans, vermoord in Auschwitz, gemaakt in de Joodse psychiatrische inrichting Apeldoornsche Bosch. In die van de in Dachau vermoorde verzetsstrijder George Maduro is een deel van zijn militaire uniform te zien. “Wij geven deze mensen hun identiteit terug door met een voorwerp te vertellen wie ze waren. “Ze zijn meer dan een ontvoerde en vermoorde persoon.”

Ook prominente nazi’s worden afgebeeld, niet met opgeheven rechterarm, maar als familiemannen of minnaars. Hitler is er niet met een herdershond, maar wandelend en lachend met Verena Wagner, de kleindochter van de Duitse componist. SS Heinrich Himmler wordt afgebeeld terwijl hij aan het vissen is met zijn kinderen.

“We laten de alledaagse kant van hun bestaan zien”, zegt Gringold. “We willen laten zien wie de mensen waren die de wetten maakten en toepasten. Dit zijn mensen die dit anderen aandoen. Wij vertegenwoordigen hen met hun kinderen op schoot of met hun gezinnen. Wij willen heel dicht bij de crimineel staan. “Als je ze portretteert in hun stereotiepe rol en in uniform, creëer je afstand.” In de glazen kast ernaast liggen theekopjes en messen met hakenkruisen en manchetknopen met runentekens.

In de glazen zuilen liggen persoonlijke bezittingen van mensen die zijn gedeporteerd uit onder meer Bergen-Belsen, Sobibor, Auschwitz en Theresienstadt.

Het vrolijke spel van de fuut

Ook wordt gesproken over verhulling – ‘Zo’n 28.000 Joden zochten hun toevlucht, van wie slechts 16.000 de oorlog overleefden’ –, het (Joodse) verzet – ‘Naar verhouding een groot deel van de verzetsstrijders was van Joodse afkomst’ – en vluchten naar het buitenland – ‘6.000 Joden heb die stap gezet.’

In een vitrine staat bijvoorbeeld een door onderduikers gemaakt bordspel, een soort ganzenbord. Wordt genoemd Het vrolijke spel van de fuut. “De fuut is een watervogel die heel goed kan duiken”, zegt Gringold. Verderop hangt de mantel van Sinterklaas van Flip Heil, die deelnam aan de illegale activiteit. voorwaardelijke vrijheid. In de mantel en de mijter waren geheime opbergplaatsen gecreëerd waarin illegale documenten werden vervoerd.

‘Het spel van de vrolijke fuut’, een soort ganzenbord, gemaakt door verborgen mensen. De fuut is een watervogel die goed kan duiken.Afbeelding Collectie Joods Museum

Op de eerste verdieping worden de deportaties vastgelegd in persoonlijke voorwerpen: een voetbalwedstrijd die Nico Kroese voor zijn verjaardag kreeg. Nadat hij was opgeroepen zich te melden, gaf hij het in bewaring aan zijn niet-joodse vriend Cor, uit de Lepelstraat. Kroese werd op elfjarige leeftijd in Sobibor vermoord.

Tafelvoetbalspel van Nico Kroese (Amsterdam, 23 januari 1932 – Sobibor, 16 juli 1943).Afbeelding Collectie Joods Museum

In de glazen zuilen liggen persoonlijke spullen van mensen die zijn gedeporteerd uit onder meer Bergen-Belsen, Sobibor, Auschwitz en Theresienstadt, de kampen waar Nederlandse joden naartoe werden vervoerd. Er zijn strikgeknipte haarvlechten van Elisabeth van Dijk. Haar moeder, die in het mortuarium in Bergen-Belsen werkte, knipte haar vlechten af vanwege de luizen die daar woedden. Ook is er een kleine vijzel te zien die Henry Samuel in Kamp Vught had gemaakt om voedsel fijn te stampen en het een betere smaak te geven. Zijn dochter ontving hem toen hij naar Auschwitz moest.

Knip haarvlechten van Elisabeth van Dijk.Afbeelding Collectie Joods Museum

Voedselmolen gemaakt door Henry Samuel in Kamp Vught.Afbeelding Collectie Joods Museum

De tentoonstelling eindigt met de bevrijding en de naoorlogse periode. Hier vindt u het manuscript van arts en psychiater Eddy de Wind, die kort na de bevrijding van Auschwitz een gedetailleerd rapport schreef over het kamp. Het is het enige werk dat een Nederlandse gevangene uit Auschwitz tijdens de oorlog schreef. In video-interviews vertellen jonge joden, Roma en Sinti hoe het verleden van hun familie hun leven nog steeds beïnvloedt.

De geschiedenis van de gebouwen.

Het Nationaal Holocaust Museum aan de Plantage Middenlaan is gevestigd in twee gebouwen: de voormalige Gereformeerde Vakschool en de woning van het bejaarde echtpaar Izak en Ester Frank, die daar een pension runden. Toen de oudsten van het pension op 25 januari 1943 werden gedeporteerd, werd het grote huis onderdeel van de aangrenzende kleuterschool. In het huis sliepen kinderdagverblijven en Walter Süskind, directeur van de Hollandsche Schouwburg, had er een kantoor. De crèche, die in de jaren zeventig werd gesloopt, bood tijdens de oorlog onderdak aan duizenden Joodse kinderen. Ongeveer zeshonderd kinderen zijn gered.

Uit veiligheidsoverwegingen zijn voor de deur van het Holocaust Museum (en voor de tegenoverliggende Hollandsche Schouwburg) grote stenen geplaatst.Afbeelding Jacob van Vliet

Het Joods Cultureel Kwartier nam in 2015 de gemeentelijke opleidingsschool in gebruik. Architectenbureau Office Winhov moderniseerde de gebouwen en richtte zich op de geschiedenis. “We wilden de school niet zoals gebruikelijk herbouwen, maar wel laten zien dat het een school was, met klaslokalen en de vluchtroute door de gang, zodat het historische verhaal dat zich hier afspeelde duidelijk voelbaar is”, zegt Inez Tan, architect bij Office Winhov.

De aan de overkant gelegen Hollandsche Schouwburg, een gratis toegankelijke gedenkplaats, was van juli 1942 tot november 1943 een ontmoetings- en deportatieplaats. Vanuit dit gebouw werden 46.106 mensen gedeporteerd. Het is gerestaureerd en gaat ook op 11 maart weer open.

In het gebouw, waar ooit een muur met namen stond, kun je een film bekijken over de geschiedenis van het theater. Het is de plaats waar de Joodse Raad Nederlandse Joden registreerde, inclusief persoonlijke gegevens en adressen. Aan de muren van de oude schouwburg hangen de zogenoemde ‘kristaldruppels’ met de verhalen van veertig mensen die in de schouwburg gevangen hebben gezeten, onder wie Salo Muller, Ernst Verduin en Klaartje de Zwarte-Walvisch. Daar vertellen ze hun eigen verhalen. De film toont ook de cover van Het woord Er werd aangetoond dat nummer 99 van 6 mei 1945 de kop droeg: “Capitulatie is nu een feit.”

Koning Willem-Alexander opent op zondag 10 maart het Nationaal Holocaust Museum. Geef een toespraak in de Portugese synagoge en volg een rondleiding door het museum. De inauguratie zal ook worden bijgewoond door de bondspresident van Oostenrijk, Alexander Van der Bellen, en de voorzitter van de Bondsraad van Duitsland, Manuela Schwesig. De NOS zendt de inauguratie live uit (11.45 uur, NPO1). Het museum is vanaf 11 maart dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur.

Over de auteur: Hanneloes Pen is al ruim dertig jaar nieuwsverslaggever bij Het Parool. Hij schrijft reportages en persoonlijke verhalen over Amsterdammers die in onderdrukking zijn geraakt of slachtoffer zijn geworden van geweldsincidenten. Hij schrijft ook artikelen over de Tweede Wereldoorlog.

Het Nationaal Holocaust Museum opent in Amsterdam: ‘Wij geven deze mensen hun identiteit terug door te vertellen wie ze waren’

Leave a Reply Cancel reply