Nijmegen staat stil bij het bombardement op het centrum, morgen 80 jaar geleden

• Noor de Kort

  online-editor

Vanavond herdenkt Nijmegen het bombardement van februari 1944, morgen precies tachtig jaar geleden. Het is het dodelijkste bombardement uit de Nederlandse geschiedenis, zegt historicus Joost Rosendaal van de Radboud Universiteit in Nijmegen, al weten veel Nederlanders minder van dit bombardement dan dat in Rotterdam.

Bij het bombardement op Nijmegen kwamen 773 mensen om het leven en bij het bombardement op Rotterdam vielen 711 slachtoffers. Nijmegen werd, in tegenstelling tot Rotterdam, gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. Het hart van de oude binnenstad van Nijmegen werd grotendeels met de grond gelijk gemaakt.

Je kunt nog duidelijk zien welk deel van het centrum getroffen is en welk deel niet. Op de Grote Markt staat aan de ene kant het 17e-eeuwse Waaggebouw en aan de andere kant Hema, in een grijs gebouw uit de jaren 50. De grens van de bombardementsbrand is sinds 2017 gemarkeerd met honderden metalen platen, met daarop de namen van de slachtoffers.

Vanavond vormen Nijmegenaren een menselijk lint met lichtjes langs de vuurlinie. Langs de route staan ​​zangers en op de gebouwen zijn oude foto’s en lichtprojecties te zien. Morgen vindt de officiële herdenking van de aanslag plaats, waarbij ook de scheidende staatssecretaris van Volksgezondheid Van Ooijen aanwezig zal zijn.

Op 22 februari 1944, rond half één in de middag, lieten Amerikaanse vliegtuigen bommen vallen op Nijmegen. Aanvankelijk was deze stad niet het doelwit van de geallieerden, zegt Rosendaal. Die ochtend waren bijna duizend Amerikaanse vliegtuigen vanuit Engeland opgestegen met bestemming Duitsland.

“De geallieerden wilden de lucht domineren”, zegt Rosendaal. “Om dit te bereiken wilden ze een week lang de luchtvaartindustrie en vliegvelden in Duitsland massaal bombarderen.” Op 22 februari waren geallieerde vliegtuigen op weg naar de Duitse stad Gotha, waar bij de Gothaer Waggonfabrik gevechtsvliegtuigen werden gebouwd.

Die dag trof een hevige sneeuwstorm de Engelse kust. “De piloten raakten verdwaald en een aanzienlijk aantal besloot terug te keren naar Engeland.” Sommigen bleven vliegen, maar met minder vliegtuigen was de kans op succes van de missie veel kleiner. “Daarom heeft de Amerikaanse luchtmacht besloten de vliegtuigen buiten gebruik te stellen.”

Maar toen dat bericht arriveerde, vlogen de Amerikanen al boven Duitsland. De commandant van de ongeveer honderd vliegtuigen besloot om te keren, maar op de terugweg bombardeerde hij de zogenaamde ‘targets of opportunity’, zegt Rosendaal. “Dit waren doelen die problemen konden veroorzaken voor het Duitse leger, zoals treinstations, energiecentrales en fabrieken.”

Er vielen bommen op Enschede, Arnhem en Deventer, maar Nijmegen kreeg de grootste klap te verduren. “Ze zagen daar vanuit de lucht een groot treinstation, wat een heel geschikt doelwit leek”, zegt Rosendaal. “Maar door beoordelingsfouten vielen er maar een paar bommen op het spoor, vooral in het stadscentrum.”

Het bombardement op Nijmegen wordt soms als een “fout” beschouwd; De Amerikaanse piloten zouden gedacht hebben dat ze over Goch of Kleve in Duitsland vlogen. Maar de term ‘fout’ bagatelliseert de gebeurtenis, zegt Rosendaal, die voor de Radboud Universiteit uitgebreid onderzoek deed naar de aanslag. Volgens hem is bewust gekozen voor een occasioneel doelwit: het Nijmeegse emplacement.

Een luchtfoto van Nijmegen op de dag van het bombardement:

Tijdens het bombardement lagen veel Nijmegenaren op de grond. Een uur eerder, toen de Amerikaanse vliegtuigen richting Duitsland vlogen, klonk de luchtalarmsirene en gingen veel mensen op weg naar de schuilkelders. Maar het signaal werd weer duidelijk toen de vliegtuigen plotseling terugkeerden.

“De nieuwe luchtalarmsirene kwam te laat”, zegt Rosendaal. Er brak een grote brand uit die door gebrek aan waterdruk niet kon worden geblust.

Dit zorgde voor veel slachtoffers. “Op de foto’s kun je zien dat het stationsplein vol lag met lijken”, zegt Rosendaal. “De bus was doorzeefd, net als de tram.” Een kinderdagverblijf in de binnenstad was tot de nok gevuld. Tientallen kinderen stierven als gevolg daarvan. Ook meerdere kerken werden getroffen, waaronder de grootste kerk van Nijmegen, de Stevenskerk.

Een poster met Duitse propaganda na het bombardement:

De binnenstad van Nijmegen werd in de periode na het bombardement opnieuw verwoest. De stad werd in september 1944 bevrijd. “Daarna was het een half jaar lang een gevelstad”, vertelt Rosendaal. In de afgelopen zes maanden zijn volgens de historicus nog eens 1.500 militaire en burgerslachtoffers gevallen door Duitse bommen en granaten.

Na de oorlog was het centrum van Nijmegen ongeveer zeven jaar lang ‘een dorre vlakte’, zegt Rosendaal. “De wederopbouw begon pas begin jaren vijftig. En pas in 1956 was er weer een centrum.”

Over het bombardement op Nijmegen in 2014 maakten wij deze video:

Geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u dan hier in op onze nieuwsbrief.